Phiên điều trần lịch sử: Các quốc gia đảo nhỏ đòi công lý trước biến đổi khí hậu

Phiên điều trần kéo dài hai tuần này nhằm xác định các nghĩa vụ pháp lý của các quốc gia trong việc chống biến đổi khí hậu và hỗ trợ những nước dễ bị tổn thương trước tác động tàn phá của hiện tượng này.

Một phiên họp của ICJ. Ảnh: EPA

Ngày 2/12, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) tại Hà Lan sẽ bắt đầu phiên điều trần lớn nhất trong lịch sử gần 80 năm của mình. Phiên điều trần kéo dài hai tuần này nhằm xác định các nghĩa vụ pháp lý của các quốc gia trong việc chống biến đổi khí hậu và hỗ trợ những nước dễ bị tổn thương trước tác động tàn phá của hiện tượng này.

Hành trình pháp lý của các quốc đảo nhỏ

Phiên tòa này là kết quả của nhiều năm vận động bởi các quốc đảo nhỏ, những nơi đang đối mặt với nguy cơ bị nhấn chìm do mực nước biển dâng cao. Vào năm ngoái, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã yêu cầu ICJ đưa ra ý kiến tư vấn về các nghĩa vụ của các quốc gia liên quan đến biến đổi khí hậu.

Bà Margaretha Wewerinke-Singh công tác tại khoa Luật thuộc Đại học Amsterdam (Hà Lan), trưởng nhóm pháp lý của Vanuatu, một trong những quốc gia đứng đầu sáng kiến này, cho biết: “Chúng tôi muốn tòa khẳng định rằng các hành vi phá hoại khí hậu là bất hợp pháp”.

Thống kê từ Liên hợp quốc cho thấy, trong thập kỷ qua, mực nước biển toàn cầu đã tăng trung bình 4,3 cm, với mức tăng cao hơn ở một số khu vực Thái Bình Dương. Nhiệt độ toàn cầu cũng đã tăng 1,3C so với thời kỳ tiền công nghiệp do đốt nhiên liệu hóa thạch.

“Chúng tôi sống trên tiền tuyến của các tác động từ biến đổi khí hậu. Chúng tôi chứng kiến sự hủy diệt của đất đai, sinh kế, văn hóa và quyền con người của mình,” ông Ralph Regenvanu, đặc phái viên về biến đổi khí hậu của Vanuatu, nhấn mạnh.

Sức ép từ phán quyết quốc tế

Dù các ý kiến tư vấn từ ICJ không có tính ràng buộc pháp lý, chúng vẫn mang ý nghĩa to lớn. Những phán quyết này có thể trở thành cơ sở cho các hành động pháp lý khác, bao gồm các vụ kiện trong nước.

Ngoài ra, việc ICJ vào cuộc còn là lời cảnh báo mạnh mẽ đối với các quốc gia giàu có về trách nhiệm hỗ trợ những nước dễ bị tổn thương. Dẫu vậy, vẫn còn khoảng cách lớn giữa các cam kết tài chính và nhu cầu thực tế. Tại Hội nghị khí hậu Liên hợp quốc gần đây (COP29), các quốc gia giàu có đã đồng ý huy động ít nhất 300 tỷ USD mỗi năm vào năm 2035, nhưng con số này vẫn thấp hơn nhiều so với mức 1.300 tỷ USD mà các chuyên gia khuyến nghị.

Hai câu hỏi lớn của phiên tòa

Trong phiên điều trần, 15 thẩm phán của ICJ sẽ tìm câu trả lời cho hai câu hỏi trọng tâm: Các quốc gia có nghĩa vụ gì theo luật pháp quốc tế để bảo vệ khí hậu và môi trường trước các khí thải gây hiệu ứng nhà kính do con người gây ra? Những hậu quả pháp lý nào dành cho các chính phủ không hành động, hoặc hành động không đủ, gây tổn hại nghiêm trọng đến khí hậu và môi trường?

Câu hỏi thứ hai đặc biệt nhấn mạnh đến các “quốc gia đảo nhỏ đang phát triển” và các “thành viên của các thế hệ hiện tại và tương lai chịu tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu”.

Trước khi phiên điều trần diễn ra, các thẩm phán đã được cung cấp thông tin khoa học từ Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC), cơ quan hàng đầu của Liên hợp quốc về nghiên cứu khí hậu.

Những tiền lệ pháp lý quan trọng

Phiên tòa tại ICJ diễn ra trong bối cảnh hàng loạt phán quyết quốc tế đang gây áp lực lên các quốc gia. Vào tháng 5, một tòa án của Liên hợp quốc về luật biển đã công nhận rằng khí thải carbon là một dạng ô nhiễm biển và yêu cầu các quốc gia phải có biện pháp thích ứng.

Tháng trước, Tòa án nhân quyền châu Âu ra phán quyết rằng các quốc gia phải bảo vệ người dân khỏi hậu quả của biến đổi khí hậu, một phán quyết mang tính bước ngoặt cho khu vực này.

Hà Lan, nước chủ nhà của ICJ, đã tạo nên lịch sử khi tòa án quốc gia năm 2015 công nhận rằng bảo vệ công dân trước tác động của biến đổi khí hậu là một quyền con người. Phán quyết này được Tòa án Tối cao Hà Lan khẳng định vào năm 2019.

Hy vọng từ tiền tuyến

Với các quốc đảo nhỏ như Vanuatu, biến đổi khí hậu không chỉ là một cuộc khủng hoảng môi trường, mà là vấn đề sinh tồn. “Đối với thế hệ của chúng tôi và các đảo Thái Bình Dương, biến đổi khí hậu là một mối đe dọa sống còn. Các nền kinh tế lớn nhất thế giới không coi trọng khủng hoảng này. Chúng tôi cần ICJ bảo vệ quyền lợi của những người ở tuyến đầu,” Vishal Prasad, đại diện của tổ chức Pacific Islands Students Fighting Climate Change, phát biểu.

Trong tuần tới, mọi ánh mắt sẽ đổ dồn về ICJ, nơi có thể định hình không chỉ trách nhiệm pháp lý mà còn là tương lai của cuộc chiến toàn cầu chống biến đổi khí hậu.