Phép thử nguy hiểm cho kế hoạch Gaza của Mỹ

Khi các đặc phái viên Mỹ, Israel và các nước Trung Đông tiếp tục tranh luận về bản đồ kiểm soát và lộ trình thực thi thỏa thuận ngừng bắn tại Gaza, một cuộc đối đầu thầm lặng nhưng cực kỳ nhạy cảm vẫn đang diễn ra bên dưới Rafah.

(Tư liệu) Binh sĩ Israel được triển khai tại Dải Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Ẩn sâu trong mạng lưới đường hầm, khoảng 100-200 tay súng Hamas bị kẹt lại giữa ranh giới kiểm soát của Israel. Và số phận của họ, theo nhiều chuyên gia, có thể quyết định thành bại của toàn bộ kiến trúc ngừng bắn mà Washington dày công xây dựng.

Các quan chức Israel và quốc tế cho biết nhóm tay súng này nằm ở phía Đông “Đường Vàng”, khu vực Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tái triển khai sau thỏa thuận ngừng bắn hồi tháng 10. Để rút về vùng Hamas kiểm soát, họ buộc phải trồi lên mặt đất, điều gần như không thể khi khu vực bị Israel giám sát nghiêm ngặt.

Với Israel, nhóm tay súng này có thể là mối đe dọa tiềm tàng. Với Mỹ, cách xử lý họ là phép thử xem liệu Hamas có thể bị vô hiệu hóa mà không làm sụp đổ thỏa thuận.

Joe Truzman , chuyên gia của tạp chí Long War Journal, nhận định Mỹ đang cố cân bằng giữa hai mục tiêu: duy trì ngừng bắn và bảo đảm sự hài lòng của các nhà trung gian như Qatar , Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập. Theo ông, càng kéo dài không giải quyết, áp lực quốc tế lên Israel càng tăng.

Mỹ xem mình là trung tâm của tiến trình hòa giải, với các quan chức liên tục bay qua Jerusalem , Doha , Ankara , Cairo để thúc đẩy kế hoạch Gaza của Tổng thống Donald Trump . Trong đó, Hamas phải bị tước vũ khí, một lực lượng quốc tế được triển khai và một cơ quan hành chính mới được thành lập.

Ông Truzman nhận định: “Hamas rồi sẽ phải xử lý vấn đề số tay súng này, và quyết định cuối cùng phải góp phần bảo vệ thỏa thuận”. Nhưng Israel không nghĩ như vậy. Theo Tiến sĩ Kobi Michael, nghiên cứu viên an ninh quốc gia của Israel, Hamas đang sử dụng vụ 200 tay súng này như đòn bẩy để đòi thêm nhượng bộ. Ông nói: “Israel muốn Hamas bàn giao xong thi hài các con tin trước khi bàn chuyện gì khác. Hamas đang cố cài thêm điều kiện mới vào thỏa thuận đã được ký”.

Hamas đã bắt đầu trả lại thi hài các binh sĩ Israel thiệt mạng nhiều năm trước, như trường hợp trung úy Hadar Goldin, nhưng thi thể một số con tin bị bắt từ vụ tấn công ngày 7/10/2023 vẫn chưa được giao hết. Israel cáo buộc Hamas cố tình trì hoãn để đổi lấy sự nhượng bộ liên quan đến nhóm tay súng mắc kẹt.

Một trong những câu hỏi lớn là tại sao Hamas không rút lực lượng này trước khi IDF tái bố trí theo thỏa thuận. Michael nhận định: “Điều này đặt ra nghi vấn: Hamas cố ý để lại để phục vụ kế hoạch tấn công IDF từ bên trong”.

Theo ông, Israel nhiều khả năng sẽ không cho phép các tay súng mang vũ khí rời khỏi đường hầm và cũng không chấp nhận họ quay về vùng Hamas quản lý. Kịch bản hợp lý nhất, theo ông, là trục xuất họ sang nước thứ ba như Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar hoặc Ai Cập.

Về phần mình, ông Truzman nhấn mạnh rằng vấn đề cốt lõi của cuộc khủng hoảng không phải là những tay súng mắc kẹt, mà là việc Hamas hoàn toàn không có dấu hiệu giải giáp.

Theo kế hoạch của Mỹ, Gaza sẽ trải qua các giai đoạn: Ngừng giao tranh lớn và trao đổi tù binh-con tin, Gỡ bỏ hầm ngầm và hạ tầng tên lửa; Triển khai lực lượng quốc tế; Tái cấu trúc quản trị không có Hamas Nhưng việc thực thi vẫn rất chậm, trong khi Israel cáo buộc Hamas duy trì mạng lưới chỉ huy bí mật và tàng trữ vũ khí.

Khi Gaza tạm yên ắng, Bờ Tây lại bùng nổ. Số vụ tấn công của người định cư Israel vào người Palestine trong tháng 10 đạt mức cao nhất từng ghi nhận. Điều này gây lo ngại rằng bất kỳ căng thẳng nào tại Rafah có thể làm châm ngòi bất ổn tại Bờ Tây, mở rộng xung đột sang vùng lãnh thổ khác.

Mặc dù thỏa thuận ngừng bắn yêu cầu Hamas từng bước rút khỏi đời sống hành chính – và Mỹ nhấn mạnh rằng “Hamas không thể và sẽ không tiếp tục nắm quyền tại Gaza” – thực tế trên mặt đất đang diễn ra theo chiều ngược lại.

Nhiều người dân Gaza cho biết Hamas đã tái lập nhiều cơ chế kiểm soát ngay sau khi Israel rút khỏi một số khu vực. Hamas kiểm soát hàng hóa, thu phí, giám sát giá cả Dù Hamas phủ nhận việc đánh thuế, nhiều người dân cho biết giá cả thay đổi liên tục như “thị trường chứng khoán”, trong khi thu nhập gần như bằng 0.

Hamas từng có khoảng 50.000 công chức và nhân viên an ninh trước chiến tranh. Dù thương vong rất lớn, họ tiếp tục trả lương. Các chuyên gia cho rằng đây là bước nhằm củng cố bộ máy, cho thấy Hamas không hề chuẩn bị rút khỏi quyền lực như họ tuyên bố với cộng đồng quốc tế.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ nói rằng các báo cáo về việc Hamas thu phí và kiểm soát hàng hóa cho thấy rõ ràng vì sao Hamas phải bị loại khỏi bộ máy quản trị tương lai. Tuy vậy, tiến trình thành lập chính quyền mới lại đang bế tắc, khi Fatah và Hamas không thể thống nhất vai trò tương lai của nhau, còn Israel kiên quyết không để Chính quyền Palestine quay lại Gaza.