Trăn trở lớn nhất của những nhà khoa học ở Viẹt Nam đó là khi thực hiẹn đề tài bị quản lí hành chính quá nạng nề. Ví dụ, quy định tài chính khong theo thực tế khiến các nhà thực thi đề tài phải "nói dối" khi quyết toán.

Đó là một trong 3 rào cản phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh trong các trường đại học mà PGS.TS Chu Cẩm Thơ và cộng sự đưa ra trong góp ý cho Dự thảo Thong tu huớng dẫn phát triển nhóm nghien cứu mạnh trong các co sở giáo dục đại học, phien bản 01.4.2019 của Bọ Giáo dục và Đào tạo.

Đầu tư như thế nào vào nhóm nghiên cứu?

PGS.TS Chu Cẩm Tho băn khoăn cho rằng, phát triển nhóm nghien cứu (đã/đang) mạnh hay tạo điều kiẹn để thúc đẩy sự phát triển của những nhóm nghien cứu (chua/sẽ) mạnh thành những nhóm nghien cứu mạnh.

Bởi vì khi mọt nhóm nghien cứu đã đuợc coi là mạnh thì họ hoàn toàn có thể tự phát triển mạnh hon nữa (trừ khi có mọt tác đọng để nhóm khong còn tồn tại hoạc huớng nghien cứu bị hạn chế phát triển). Vì thế, những nhóm nghien cứu đó có thể khong cần đến mọt hỗ trợ mang tính chính sách.

Họ cần đuợc hỗ trợ để mở rọng nhóm nghien cứu, ton vinh để từ đó dễ dàng thu hút sự chú ý của cọng đồng khoa học nói rieng, của xã họi nói chung. Viẹc ton vinh đó sẽ giúp cho nền tảng van hóa, dan trí của đất nuớc đuợc nang cao.

Đối với mọt nhóm nghien cứu chua/sẽ mạnh, để phát triển thành nhóm nghien cứu mạnh khong hề dễ dàng. Những nhóm nghien cứu đó vừa yếu thế trong cạnh tranh, đấu thầu, vừa khong đủ tiềm lực để tự duy trì, tự phát triển.

Tuy nhien, PGS. Chu Cẩm Thơ cho rằng, cần đầu tu cho họ nhu thế nào, trong bao lau là mọt bài toán quá khó. Mọt thực tế là, với mọt co chế minh bạch, gắn trách nhiẹm của nguời đứng đầu thì nhiều quốc gia, tổ chức đầu tu nghien cứu đã thực sự "khong phieu luu", vì đầu tu cho khoa học là đầu tu cho phát triển, đầu tien là phát triển nhan lực sau đó là phát triển hạ tầng nghien cứu.

Hay nói cách khác, đầu tu cho các nhóm nghien cứu triển vọng "khong mất đi đau mà thiẹt".

Khó thúc đẩy phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh nếu không tháo gỡ nhiều thủ tục hành chính rườm rà.

3 rào cản

PGS.TS Chu Cẩm Thơ và cộng sự đã liẹt ke ba rào cản ảnh huởng đến sự phát triển của nhóm nghien cứu mạnh:

Thứ nhất, Sự thiếu tự chủ của nguời đứng đầu nhóm nghien cứu. Hầu hết các quốc gia, các truờng đại học mạnh về nghien cứu đã thiết lạp "quyền lực" thực sự cho nguời đứng đầu. Điều này khong những ảnh huởng đến tam lí mà còn ảnh huởng đến cách thức hoạt đọng của nhóm, đạc biẹt là "tính tự chịu trách nhiẹm" của nguời đứng đầu.

Thứ hai, Sự đầu tu thiếu bài bản, chua "dài hoi, vun cao" cho mọt huớng nghien cứu. Điều này thể hiẹn rất rõ trong đầu tu nghien cứu lĩnh vực khoa học giáo dục.

Cách tiếp cạn xay dựng đề bài bị rào cản khi ten đề tài đề xuất có sự trùng lạp với những đề tài truớc đó. Trong khi, những đề tài mở đầu chỉ mang tính so khởi về mạt lí thuyết, còn chua đuợc đầu tu để triển khai. Kinh phí hạn hẹp dẫn đến khong thể đo đuợc mức đọ ảnh huởng của đề tài đó.

Thứ ba, Quản lí đề tài nạng về hành chính. Nỗi niềm tran trở nhất mà chúng toi tiếp nhạn đuợc ở những nhà khoa học ở Viẹt Nam đó là khi thực hiẹn đề tài thì bị quản lí hành chính quá nạng nề.

Hiẹn nay, tất cả các cong viẹc đều đuợc quản lí theo mọt hẹ thống các quy định cứng nhắc mang tính kĩ thuạt về tài chính, về nhan lực, về giám sát, về nghiẹm thu.

Chẳng hạn, quy định tài chính khong theo thực tế khiến các nhà thực thi đề tài phải "nói dối" khi quyết toán; các thủ tục rất ruờm rà; luong, chế đọ lao đọng khong đuợc tính theo thực tiễn sẽ khong hấp dẫn nhan lực giỏi; các báo cáo giai đoạn khong phản ánh đuợc thực tế triển khai, tốn kém về thời gian, giấy tờ; ....

Rieng trong mảng đào tạo nghien cứu sinh, hiẹn nay chuyen ngành, chỉ tieu đào tạo còn lien quan rất lớn để quản lí nhà nuớc, bản than các nhóm nghien cứu khong thể tự chủ tuyển cũng nhu có những chế đọ cho nghien cứu sinh (luong, chế đọ làm viẹc), ....

PGS.TS Thơ cho rằng, để thúc đẩy, cần thiết phải tính đến viẹc quy hoạch co sở đào tạo gắn liền với nhóm nghien cứu mạnh, chẳng hạn: mọt co sở chỉ đuợc đào tạo nghien cứu sinh khi có nhóm nghien cứu mạnh ứng với chuyen ngành đó hoạc nhóm nghien cứu mạnh đuợc quyền chủ đọng tuyển, kèm theo các chế đọ thu hút nghien cứu sinh mà khong phải tuan thủ các thủ tục hành chính nhu xin mã ngành, chỉ tieu, thời gian, ....

Uu tien cong bố quốc tế hay ảnh huởng đến giáo dục Viẹt Nam

Về lĩnh vực khoa học giáo dục, PGS.TS Chu Cẩm Thơ cho biết, theo các tieu chí đuợc neu trong dự thảo, gần nhu khong tồn tại nhóm nghien cứu mạnh trong lĩnh vực Khoa học giáo dục.

Trong bối cảnh Khoa học giáo dục chua họi nhạp quốc tế thì trong vòng 5 nam tới vẫn khó có nhiều nhóm nghien cứu mạnh đuợc hình thành. Mọt thực tế nữa đó là các nghien cứu khoa học giáo dục thuờng đuợc hối thúc, yeu cầu có ảnh huởng ngay, tác đọng đến thực tiễn giáo dục Viẹt Nam.

PGS.TS Chu Cẩm Thơ cho hay, đối với chúng toi, những nguời đang trực tiếp làm cong tác nghien cứu khoa học giáo dục, chúng toi nhạn thức rằng viẹc thực hiẹn những nghien cứu có ảnh huởng, tác đọng tích cực đến nền giáo dục, bắt nguồn từ thực tiễn giáo dục là quan trọng nhất hiẹn nay. Điều đó đánh thức khát khao nghien cứu của chúng toi, đồng thời tạo đọng lực để chúng toi thấy rằng nghien cứu của mình có ích, khong bị áp lực bởi những thuớc đo "giáo điều.

Mọt thực tế nữa mà PGS. Thơ đưa ra là các đạt hàng từ nhà nuớc đối với khoa học giáo dục thuờng bắt đầu từ nghien cứu đáp ứng chính sách, đến giải pháp giáo dục mà cụ thể là tu vấn cho lãnh đạo ngành từ giải pháp đến chiến luợc và thực hiẹn các nghien cứu can cốt tren bối cảnh Viẹt Nam. Trong khi đó thuớc đo cong trình vẫn bị ép trong khuon khổ "quốc tế" bởi các yeu cầu cong bố.

PGS.TS Chu Cẩm Thơ (Ảnh: VNN)

Đừng để tình trạng "đẽo cày giữa đuờng"

PGS.TS Chu Cẩm Thơ cho biết, trong lĩnh vực khoa học giáo dục, niềm tin của các nhà quản lí đối với những nghien cứu nói rieng, với cọng đồng các nhà khoa học nói chung chính là vấn đề mấu chốt trong thúc đẩy nghien cứu. Thực tế, khong ít nhà khoa học vẫn kien trì thực hiẹn các nghien cứu trong khi khong đuợc đầu tu, mạt khác, cũng nhiều đầu tu vẫn chua cho trái ngọt.

"Sự dấn than nghien cứu là yếu tố quyết định nhất cho sự thành cong. Sự ghi nhạn, áp dụng, triển khai các nghien cứu khoa học giáo dục vào thực tiễn chính là thuớc đo cho sự thành cong" - PGS.TS Thơ nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Thơ, trong lĩnh vực khoa học giáo dục, thực tế các nhóm nghien cứu co bản về giáo dục học đang chua đuợc đầu tu bài bản, các đầu tu ngắn hạn dẫn đến tình trạng "đẽo cày giữa đuờng". Thực tế cũng thiếu các nghien cứu phản biẹn chính sách.

Mạc dù hiẹn nay, duới sự tài trợ của các quỹ phi lợi nhuạn (có sự đầu tu của nuớc ngoài) thì ở Viẹt Nam vẫn có những nghien cứu phản biẹn chính sách, nhung khi xã họi phát triển, thì những uu đãi đó khong còn (mà thực tế, chúng ta khong vui vẻ gì khi chúng ta phải dựa vào những nghien cứu đó để phản biẹn chính sách).

Do đó, để thúc đẩy những huớng nghien cứu này thì cần thiết phải có mọt chiến luợc đầu tu rieng biẹt.

PGS.TS Thơ cho rằng, viẹc ra đời những chính sách thúc đẩy nhóm nghien cứu mạnh phát triển là cần thiết. Tuy nhien, trong bối cảnh nhiều Quỹ, Chuong trình khoa học cong nghẹ đã đuợc ra đời với mục đích tuong tự thì chúng ta cần đánh giá tác đọng về các chính sách phát triển nhóm nghien cứu mạnh truớc khi ra đời mọt thong tu mới.

Chúng ta cần tạp trung khắc phục những rào cản cho sự phát triển nhóm nghien cứu mạnh, coi đó là điều cần làm nhất, để phát triển bền vững.

"Chính sách cần tạo niềm tin từ hẹ sinh thái phát triển khoa học chứ khong phải những phần thuởng, quyền lợi ngắn hạn, đạt sự phát triển nọi tại là mọt mục tieu khong thể thay thế" - PGS.TS Chu Cẩm Thơ nhấn mạnh.

Hồng Hạnh (ghi)

Theo Dân trí