Obama tiết lộ lý do không chiến tranh thương mại với Trung Quốc

Cựu tổng thống Obama cho biết ông sẽ “cứng rắn” hơn với Trung Quốc về thương mại nếu không xảy ra khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-2009.

Vai trò của Trung Quốc trong cuộc khôi phục nền kinh tế toàn cầu sau khủng hoảng tài chính 2008-2009 đã “cản trở” khả năng giải quyết “các chính sách trọng thương vi phạm quy tắc thương mại quốc tế của Trung Quốc”, cựu tổng thống Barack Obama nói trong cuộc phỏng vấn với The Atlantic hôm 17/11.

“Tôi không thể có một cuộc chiến tranh thương mại vào năm 2009 hoặc 2010. Thời điểm đó tôi cần sự hợp tác của Trung Quốc, châu Âu, cũng như mọi động cơ tăng trưởng tiềm năng khác, để tái khởi động nền kinh tế toàn cầu”, ông Obama nói.

Cựu tổng thống Mỹ thêm rằng giờ ông nghĩ “việc cứng rắn hơn với Trung Quốc trong các vấn đề thương mại là hoàn toàn chính đáng”.

Cựu tổng thống Barack Obama bắt tay cựu thủ tướng Ôn Gia Bảo trong chuyến thăm Trung Quốc năm 2009. Ảnh: Xinhua.

Trong cuốn hồi ký mới xuất bản A Promised Land (Miền đất hứa), ông Obama chia sẻ về vai trò của kế hoạch kích thích kinh tế kỷ lục trị giá 586 tỷ USD của Trung Quốc trong việc hỗ trợ nền kinh tế toàn cầu vào giai đoạn đầu nhiệm kỳ tổng thống của ông, từ năm 2009 tới 2017. Ông viết rằng đây là lý do khiến ông khó bắt Bắc Kinh chịu trách nhiệm về việc “trốn tránh, bẻ cong và phá vỡ mọi quy tắc đã được thống nhất về thương mại quốc tế”.

Chính phủ Trung Quốc khi đó cam kết hợp tác với các nền kinh tế phương Tây để khắc phục hậu quả của khủng hoảng tài chính, cú sốc lớn nhất với nền kinh tế toàn cầu kể từ Đại suy thoái năm 1929.

“Để kéo chúng tôi và phần còn lại của thế giới thoát khỏi khủng hoảng, chúng tôi cần nền kinh tế của Trung Quốc phát triển, chứ không phải suy thoái. Trung Quốc sẽ không thay đổi các hoạt động thương mại nếu không có áp lực từ chính quyền của tôi. Tôi chỉ muốn đảm bảo chúng tôi không bắt đầu một cuộc chiến thương mại khiến thế giới rơi vào suy thoái và tổn hại đến những người lao động mà tôi cam kết giúp đỡ”, ông Obama viết.

Trong chuyến thăm Trung Quốc năm 2009, cựu tổng thống Mỹ cũng nêu ra các vấn đề xoay quanh “mất cân bằng thương mại lớn” và “việc thao túng tiền tệ và các hành vi không công bằng khác của Trung Quốc”, trong cuộc gặp với Ôn Gia Bảo, khi đó là thủ tướng Trung Quốc.

Ông thêm rằng ông Ôn đã “đề nghị tôi đưa cho ông ấy danh sách sản phẩm của Mỹ mà chúng tôi muốn Trung Quốc mua thêm và ông ấy sẽ xem mình có thể làm gì”.

“Tôi có cảm giác mình đang mặc cả giá thịt gà ngoài chợ hơn là đàm phán chính sách thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới ”, cựu tổng thống Mỹ chia sẻ.

Mối quan hệ Mỹ – Trung đã giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ qua, khi hai quốc gia đối đầu nhau trên nhiều lĩnh vực, trong đó nổi bật là thương mại. Tổng thống Donald Trump luôn khẳng định ông là người “cứng rắn” với Bắc Kinh hơn mọi tổng thống khác của Mỹ. Ông chủ Nhà Trắng cũng từng cảnh báo Biden sẽ mềm mỏng với Trung Quốc nếu đắc cử.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định chính sách thương mại của Biden với Trung Quốc sẽ cứng rắn tương tự Trump. Hôm 16/11, Biden cam kết làm việc với các quốc gia dân chủ khác để ngăn “Trung Quốc và các quốc gia khác quyết định cuộc chơi vì cho rằng họ là người quan trọng nhất”.

Chuyên gia Mỹ: 'Biden có thể dung hòa chính sách Biển Đông của Trump và Obama'

Biden có thể dung hòa chính sách không cương quyết nhưng nhất quán của Obama với sự cứng rắn gần đây của Trump về vấn đề Biển Đông, theo chuyên gia Mỹ Poling.

"Tôi không cho rằng chúng ta sẽ thấy nhiều thay đổi trong chính sách của Mỹ về Biển Đông sau khi Biden nhậm chức", Gregory Poling, giám đốc Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Mỹ, nói tại hội thảo khoa học quốc tế Biển Đông do Việt Nam tổ chức ngày 16-17/11.

Joe Biden tại California hồi tháng 8. Ảnh: Reuters .

Joe Biden là cựu phó tổng thống dưới thời Obama, vì vậy các chính sách Biển Đông của chính quyền Obama có thể là chỉ dẫn cho phương hướng sắp tới của Biden.

Poling cho rằng chính quyền Obama đã xử lý tệ trong vụ đối đầu Trung Quốc - Philippines tại Bãi cạn Scarborough năm 2012 và đã không làm đủ khi Trung Quốc bắt đầu bồi đắp, cải tạo ồ ạt một số thực thể ở Biển Đông thành đảo nhân tạo từ năm 2014. Tuy nhiên, chính quyền Obama đã thực hiện nhiều nỗ lực gây sức ép quốc tế với Trung Quốc và đã ủng hộ vụ kiện của Philippines về yêu sách "đường lưỡi bò" Trung Quốc đơn phương đặt ra.

"Về vấn đề Biển Đông, chính quyền Obama không làm tốt như một số người nghĩ và cũng không tệ như nhiều người đánh giá", Poling nói. "Chính quyền Obama đã do dự chấp nhận rủi ro, nhưng đồng thời, cả thế giới đều chậm chạp trong việc nhận ra Trung Quốc sẵn sàng chấp nhận rủi ro đến mức nào".

Theo ông, chính quyền Trump đã không có động thái nổi bật về Biển Đông trong ba năm qua nhưng đã hành động dồn dập trong 9 tháng gần đây. Hồi tháng 7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ra tuyên bố bác bỏ thẳng thừng yêu sách của Trung Quốc tại Biển Đông. Một tháng sau, Bộ Thương mại Mỹ đưa 24 doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc vào danh sách đen, hạn chế khả năng tiếp cận linh kiện Mỹ do họ đã hỗ trợ Bắc Kinh xây đảo nhân tạo. Các quan chức Mỹ cũng tăng cường nêu vấn đề Biển Đông tại các diễn đàn quốc tế và khu vực.

Poling đánh giá mặc dù phần lớn cách tiếp cận cứng rắn của chính quyền Trump được thực hiện trước thềm bầu cử tổng thống Mỹ, chúng được xây dựng bởi các chuyên gia chính sách trong bộ máy chính quyền đã thúc đẩy những nỗ lực như vậy trong nhiều năm.

Dù vậy, chuyên gia cho rằng nên có cách tiếp cận mới về Biển Đông. "Nếu có thể kết hợp giữa những nỗ lực không quá mạnh mẽ nhưng xuyên suốt của chính quyền Obama với thái độ sẵn sàng chọc giận Trung Quốc của chính quyền Trump, chúng ta có thể có một chính sách Biển Đông thành công", ông nói.

"Chính quyền Biden có thể thực sự làm được điều đó, do toàn bộ phe Dân chủ ở Washington hiện giờ mang quan điểm 'diều hầu'. Hơn nữa, rõ ràng là đội ngũ của Biden đang dành nhiều thời gian suy tính về vấn đề Biển Đông hơn đội ngũ của Trump đã làm trong ngày đầu nhậm chức", Poling nhận xét.

Trong chiến dịch tranh cử, Trump nhiều lần lập luận rằng Biden sẽ có chính sách yếu đuối với Trung Quốc. Thực tế, từ một người ủng hộ thúc đẩy quan hệ với Bắc Kinh, quan điểm của Biden đối với Trung Quốc trở nên cứng rắn hơn trong thập kỷ qua. Trong cuộc tranh luận tại vòng bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ hồi tháng hai, Biden từng tuyên bố muốn Trung Quốc hiểu rõ rằng "họ phải chơi theo luật" trên Biển Đông.

Hồi năm 2016, trong một chuyến thăm Australia, Biden từng cam kết rằng Mỹ sẽ "đảm bảo các tuyến đường biển và bầu trời an toàn và rộng mở". "Tôi đảm bảo với bạn rằng Mỹ sẽ không đi đâu cả. Mỹ sẽ luôn có mặt ở Thái Bình Dương", ông nói.

Trong tham luận tại hội thảo Biển Đông, Bilahari Kausikan, cựu bí thư thường trực Bộ Ngoại giao Singapore Bilahari Kausikan đánh giá "rõ ràng chính quyền Obama đã miễn cưỡng trong việc có hành động cứng rắn hay đáp trả các hành động khiêu khích của Trung Quốc ở Biển Đông, đặc biệt là trong nhiệm kỳ hai". "Sự miễn cưỡng này đã dung túng cho hành vi ngày càng hung hăng của Trung Quốc", ông nói.

Kausikan nhận xét chính quyền Trump đã quyết liệt phản bác yêu sách của Trung Quốc hơn nhiều. "Biden ít khả năng đảo ngược hoàn toàn phương hướng này, nhưng vẫn còn quá sớm để xác định chính quyền Biden sẽ hành động như thế nào ở Biển Đông", chuyên gia nhận xét.

"Biden là phó tổng thống dưới thời Obama và ông ấy không thể trốn tránh trách nhiệm về những gì đã xảy ra dưới thời Obama. Mọi động thái của Biden sẽ được đối tác cũng như đối thủ xem xét kỹ lưỡng để xem liệu có bất kỳ dấu hiệu yếu ớt nào hay không", ông nói.

Euan Graham, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Singapore,
đề cập đến việc trong thời gian gần đây, các nước thuộc nhóm Bộ Tứ (Ấn Độ, Mỹ, Australia, Nhật Bản) đã có các hoạt động chung như tập trận trên biển để gửi đi thông điệp về Biển Đông. Ông cho rằng nên chờ xem chính quyền Biden có tiếp tục thúc đẩy các hoạt động với các nước Bộ Tứ hay không.

"Làm việc với các đồng minh và đối tác là cách bền vững và lâu dài duy nhất để Mỹ duy trì lập trường ở Biển Đông", Graham nói.