Ô nhiễm nhựa vi mô trong thực phẩm

Vi nhựa đang âm thầm xuất hiện trong bữa ăn hằng ngày và trở thành mối quan ngại lớn trên toàn cầu.

Một nghiên cứu tại bang Oregon (Mỹ) cho thấy, gần 99% mẫu hải sản chứa các hạt nhân tạo, trong đó có vi nhựa, phản ánh mức độ ô nhiễm đáng lo ngại hơn nhiều so với tưởng tượng.

Ngày càng nhiều thực phẩm có chứa vi nhựa.

Vi nhựa có trong nhiều thực phẩm quen thuộc

Một nghiên cứu của Đại học Padua (Ý) phân tích 28 sản phẩm sữa và phô-mai bán lẻ, gồm sữa hộp, phô-mai tươi và phô-mai ủ. Kết quả cho thấy 26/28 mẫu chứa vi nhựa, với mức trung bình khoảng 1.857 hạt/kg ở phô-mai ủ, 1.280 hạt/kg ở phô-mai tươi, và 350 hạt/lít ở sữa. Các hạt này chủ yếu là PET (nhựa dùng trong chai nước), polyethylene và polypropylene (nhựa trong bao bì). Nhóm nghiên cứu nhận định, lượng vi nhựa cao hơn ở phô-mai có thể đến từ các công đoạn chế biến và đóng gói phức tạp hơn so với sữa.

Ở nhóm hải sản, Đại học Dalhousie (Canada) phát hiện, 100% tôm hùm tại Nova Scotia chứa vi nhựa, trung bình 6-7 hạt/gram thịt. Chủ yếu là sợi vi nhựa từ polyester (sợi tổng hợp trong quần áo) và PVA – polyvinyl alcohol (chất liệu trong bao bì tan trong nước). Vi nhựa có thể xâm nhập từ nước biển ô nhiễm, từ thức ăn tự nhiên của tôm hùm hoặc từ lưới và dụng cụ đánh bắt. Các nhà khoa học nhấn mạnh: “Vi nhựa có mặt khắp nơi trong môi trường biển”.

Tại bờ Tây nước Mỹ, nghiên cứu của Đại học Portland State và Đại học Oregon cho thấy, 99% trong 182 mẫu hải sản đều chứa vi nhựa hoặc hạt nhân tạo. Một số loài như tôm hồng có mức nhiễm khá cao (10,67 hạt/gram trên tàu và 7,6 hạt/gram tại cửa hàng), trong khi cá hồi Chinook lại rất thấp, chỉ 0,028 hạt/gram. Điều này cho thấy, vi nhựa phổ biến nhưng mức độ nhiễm khác nhau tùy loài và tùy khâu trong chuỗi cung ứng. Nhà khoa học Elise Granek nhận định: “Chừng nào chúng ta còn sử dụng nhựa rộng rãi trong đời sống hằng ngày, thì việc nhìn thấy dấu vết của chúng trong thực phẩm là điều khó tránh khỏi”.

Tuy nhiên, theo Viện Nghiên cứu Xã hội – Sinh thái (Đức), mức vi nhựa trong hải sản không cao hơn đáng kể so với nhiều thực phẩm khác và còn thấp hơn rất nhiều so với lượng vi nhựa con người hít phải từ không khí trong nhà và bụi. Nhà độc chất học Carolin Vlker cho biết: “Hiện chúng ta vẫn biết quá ít về tác động sức khỏe của vi nhựa. Những điều chưa rõ không có nghĩa là chắc chắn có rủi ro, nhưng cho thấy chúng ta cần theo dõi vấn đề này thận trọng hơn”.

Ở góc độ sức khỏe, một nghiên cứu của Đại học California – Riverside (Mỹ) cho thấy, việc tiếp xúc với vi nhựa hằng ngày ở mức giống như con người gặp trong đời sống thường nhật có thể làm tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa động mạch ở chuột, đặc biệt ở con đực. Vi nhựa gây viêm mạn tính và làm tổn thương nội mạc mạch máu, cho thấy khả năng liên quan tới bệnh tim mạch. Dù chưa thể xác định mức độ ảnh hưởng ở người, nhóm nghiên cứu cảnh báo rằng, phơi nhiễm vi nhựa hiện nay là điều gần như không thể tránh khỏi.

Theo rà soát của Cơ quan An toàn Thực phẩm châu Âu (EFSA) đối với hơn 100 nghiên cứu chỉ ra rằng, một số kết quả trước đây đã phóng đại lượng vi nhựa từ bao bì. Ví dụ, nghiên cứu từng cho rằng túi trà giải phóng “hàng tỷ hạt” thực tế được điều chỉnh xuống còn 122.300-222.800 hạt, trong đó chỉ 5.800-20.400 hạt là vi nhựa thật sự. EFSA kết luận: vi nhựa có thể rơi vào thực phẩm, nhưng lượng thực tế thấp hơn nhiều so với những con số gây sốc ban đầu, và hiện chưa đủ dữ liệu để tính chính xác mức phơi nhiễm qua đường ăn uống.

Nỗ lực toàn cầu giảm vi nhựa trong thực phẩm

Nhiều quốc gia đã bắt đầu triển khai các biện pháp nhằm giảm phơi nhiễm vi nhựa trong thực phẩm, từ việc kiểm soát bao bì đến thiết lập chuẩn mực khoa học. Ở Mỹ, các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng như PIRG khuyến khích các gia đình hạn chế dùng bao bì nhựa một lần bằng những giải pháp đơn giản: chọn sữa chua hộp lớn thay vì nhiều hộp nhỏ, ưu tiên trái cây tươi hoặc bao bì giấy và bảo quản ngũ cốc trong lọ thủy tinh để giảm tiếp xúc với nhựa. Những hướng dẫn này xuất phát từ thực tế nhiều nghiên cứu cho thấy bao bì nhựa có thể rụng hạt vi nhựa khi vặn nắp, bóc màng hay đựng thực phẩm nóng .

Tại châu Âu, nhiều quốc gia đang siết chặt quản lý bao bì và vật liệu tiếp xúc thực phẩm để giảm nguy cơ vi nhựa. Hà Lan và Bỉ yêu cầu, bao bì phải hạn chế tối đa việc giải phóng hạt nhựa vào thực phẩm và hạn chế nhựa dùng một lần. Ở cấp độ toàn khối, EU đã thông qua dự thảo luật bao bì mới, cấm một số sản phẩm nhựa dùng một lần và đặt mục tiêu mọi bao bì đều có thể tái chế vào năm 2030.

Ở cấp độ quốc tế, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đang điều phối một dự án nghiên cứu kéo dài 4 năm với sự tham gia của hơn 20 quốc gia nhằm thiết lập tiêu chuẩn chung cho việc đo lường và báo cáo vi nhựa trong hải sản. Dự án sử dụng các kỹ thuật tiên tiến như phân tích quang phổ và đánh dấu phóng xạ để truy nguồn gốc và đánh giá tác động của vi nhựa.

Các quốc gia được khuyến nghị xây dựng hệ thống giám sát thường xuyên, dán nhãn rõ ràng hơn về vật liệu tiếp xúc thực phẩm và đưa yếu tố vi nhựa vào các chương trình kinh tế tuần hoàn, thay vì chỉ xem đây là câu chuyện môi trường biển. Như chuyên gia khoa học Chuck Dinerstein (Hội đồng Khoa học & Y tế Mỹ) nhấn mạnh, giải pháp hiệu quả phải dựa trên dữ liệu được kiểm chứng, để mỗi bước đi từ phòng thí nghiệm đến nghị trường và căn bếp gia đình đều vừa thận trọng vừa có cơ sở.

Dù còn nhiều điều chưa sáng tỏ, vi nhựa đã hiện diện trong môi trường và bữa ăn hằng ngày. Người tiêu dùng có thể giảm phơi nhiễm bằng những lựa chọn thận trọng hơn, còn doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần minh bạch và quyết liệt hơn.