Khi Vpop mất Top Trending, chúng ta mất đi nhiều hơn một cái tab - chúng ta mất luôn một nghi lễ chung của đời sống âm nhạc, và một cái cớ rất tiện để cả mạng xã hội cãi nhau cho vui mà chẳng hại ai.

Đã từng có một thời, mở YouTube lên là thấy ngay một cái đường đua F1 của nhạc Việt: tab Thịnh hành. Không cần chuyên môn, không cần số liệu, chỉ cần một cái nhìn lướt qua là biết hôm nay ai đang "cai trị" Vpop. Sơn Tùng vừa thả MV mới? Jack comeback sau drama? Hoàng Thuỳ Linh dựng thêm một vũ trụ văn hoá? Hương Giang tung tiếp phần 4 series tình tay ba?

Mỗi một ca khúc lên top 1 là tự động trở thành sự kiện quốc gia cỡ nhỏ. Fan chia ca cày view như trực phòng cấp cứu, brand thì canh "đặt gạch" hợp tác, còn báo chí có sẵn template: "càn quét top trending", "soán ngôi top 1 YouTube". Một cái danh hiệu nho nhỏ mà nuôi sống cả một nền công nghiệp drama lẫn niềm kiêu hãnh fandom.

Rồi một ngày đẹp trời, tab Thịnh hành lẳng lặng biến mất khỏi mặt tiền. Bạn vẫn có thể tìm thấy dấu vết của nó, nhưng phải đi vòng qua mấy trang thống kê nước ngoài, đọc bảng số liệu khô như file kế toán. Vpop vẫn ra nhạc đều, con số vẫn đẹp, view vẫn chảy về từng ngày - chỉ có điều, cảm giác "đang xem giải đấu lớn" thì không còn. Không còn cảnh cả newsfeed cùng đếm ngược khoảnh khắc một MV nhảy từ #3 lên #1. Không còn cú "soán ngôi trong đêm" khiến fandom thức trắng để cap màn hình ăn mừng. Tất cả những gì từng ồn ào ngoài mặt tiền, bây giờ trôi vào hậu trường của những người đủ rảnh để check chart.

Và đó mới là câu hỏi đáng giá: khi Vpop mất Top Trending, chúng ta mất đi nhiều hơn một cái tab - chúng ta mất luôn một nghi lễ chung của đời sống âm nhạc, và một cái cớ rất tiện để cả mạng xã hội cãi nhau cho vui mà chẳng hại ai.

Thời hoàng kim của Top Trending - Khi YouTube là bảng xếp hạng quốc dân

Nếu phải gọi tên một thời kỳ hoàng kim của Vpop, thì đó chính là giai đoạn mà Top Trending YouTube vận hành như một giải V.League ngoài đời: Mỗi tuần có trận mới, mỗi đợt comeback là một vòng đấu, và vị trí #1 giống hệt ngôi vô địch tạm thời. Khi ấy, mọi cuộc trở lại của nghệ sĩ đều được rút gọn vào một câu hỏi duy nhất, thẳng như đường kẻ penalty: "Top 1 chưa? Và trụ được mấy ngày?"

Không ai hỏi album bán bao nhiêu, cũng ít ai quan tâm streaming trên nền tảng nào, tất cả cùng nhìn vào một biển báo lớn đặt giữa quảng trường: #1 Thịnh hành YouTube. Báo chí có bài, fandom có mục tiêu, brand có thước đo, nghệ sĩ có cái cúp vô hình để khoe với đời. Những trận đánh kinh điển của giai đoạn đó nghe lại vẫn thấy mùi khói súng: Màn rượt đuổi giữa Chạy Ngay Đi và Bùa Yêu, nơi Sơn Tùng và Bích Phương thay nhau giữ ngôi vương; cú "đánh úp" khi Đom Đóm nhảy lên, đẩy Chúng Ta Của Hiện Tại xuống #2 sau nhiều ngày tưởng như bất khả xâm phạm; hay hiện tượng Độ Ta Không Độ Nàng biến Top Trending thành nội chiến giữa cover, remix, reaction - mỗi bản một phe, cùng chen vai thích cánh trên bảng. Đỉnh cao của sự trớ trêu là Cần Một Lý Do vừa #1 trending, vừa ôm kỷ lục dislike, chứng minh rằng bảng xếp hạng này không phân biệt yêu - ghét, nó chỉ đo mức độ ám ảnh tập thể.

Nhưng điều làm Top Trending trở thành "bảng xếp hạng quốc dân" không chỉ là các case study đẹp để đem vào poster khoe thành tích, mà chính là cái cách nó biến việc xem MV thành một nghi lễ tập thể. Mỗi lần có sản phẩm mới, fandom hẹn nhau giờ G, set báo thức để "cày view", canh từng mốc 24h, 48h như đếm ngược phóng tên lửa. Khoảnh khắc MV nhảy lên #1 không chỉ là con số khô khan trên màn hình, mà là giây phút cả cộng đồng cùng cap màn hình, viết status cảm ơn, dựng fanmade ăn mừng, báo chí thi nhau gọi tên.

Về mặt văn hoá, đó là giai đoạn hiếm hoi mà một quốc gia với gu nghe nhạc phân mảnh như Việt Nam lại chịu khó nhìn vào cùng một bảng điểm, cùng cãi nhau quanh một con số, cùng chia sẻ cảm giác "bài này đang thống trị". Khi YouTube trở thành bảng xếp hạng quốc dân, Top Trending chính là kim phút trên chiếc đồng hồ chung của Vpop: Nó không chỉ báo giờ, nó còn cho mọi người cảm giác mình đang sống trong cùng một khoảnh khắc âm nhạc.

Nếu ở Mỹ, người ta tranh nhau trên Billboard, thì ở Việt Nam, chiếc ngai vàng nằm gọn trong... cái app đỏ đỏ có logo tam giác trắng. Đơn giản vì với đa số người Việt, nghe nhạc nghĩa là mở YouTube. Ở thành phố, bạn bật YouTube để "xem mà nghe": MV mới, clip reaction, phiên bản live, karaoke beat, thậm chí cả fancam quay rung bần bật - tất cả nằm trong cùng một hệ sinh thái. Ở nông thôn, quán cà phê võng, tiệm tóc, quán nhậu, xe khách giường nằm, loa kéo vỉa hè... người ta cắm điện thoại vào loa, mở một playlist YouTube rồi để cho nó chạy tới... tận kiếp sau. Không ai quan tâm mình đang nghe bản official, bản lyric hay bản cover quay bằng Nokia đời cũ; thói quen là gõ đại tên bài, bấm cái video đầu tiên hiện ra. YouTube trở thành một dạng "radio hình" quốc dân: Vừa có nhạc, vừa có hình, vừa có bình luận cãi nhau cho vui.

Trong khi đó, các nền tảng streaming - Spotify, Apple Music, YouTube Music - vẫn là câu lạc bộ nho nhỏ của giới trẻ thành thị: những người có smartphone xịn, thẻ ngân hàng, tai nghe xịn, và một niềm tin mơ hồ vào "chất lượng âm thanh lossless". Chart của họ là những list chữ nhỏ xíu, không thumbnail, không drama, không phần bình luận để cãi lộn. "Top 3 Spotify" vì thế nghe sang miệng nhưng xa lạ; còn "Top 1 Trending YouTube" thì bà bán bún đầu ngõ cũng hiểu là to chuyện.

Càng trớ trêu hơn khi thị trường đĩa vật lý ở Việt Nam gần như chỉ tồn tại dưới dạng... quà lưu niệm cho fandom. Album vẫn được in, nhưng chủ yếu để fan cứng mua ủng hộ, pose hình, unbox quay TikTok - chứ không đủ số lượng, không có hệ thống kiểm kê độc lập nào đủ uy tín để biến doanh số ấy thành một trụ cột của bảng xếp hạng kiểu Billboard. Không có "Billboard Vietnam" đúng nghĩa, không có hệ thống kết hợp sales streaming airplay, thứ duy nhất mọi người nhìn thấy ngay, không cần giải thích, chính là view YouTube và vị trí Trending. Mà Top Trending lại đánh trúng tâm lý thích thành tích dễ khoe, dễ cãi, dễ hiểu: chỉ cần một screenshot là đủ viết caption "Cảm ơn mọi người vì top 1".

Bên cạnh đó, Vpop bước vào kỷ nguyên MV, nơi mọi thứ - từ concept, fashion đến storyline - đều được dồn tiền vào để "lên hình" sao cho ngầu. MV sống khỏe nhất trên YouTube, và Top Trending trở thành tấm bảng điện tử treo trước cửa, báo cho cả thế giới thấy chiến dịch đó đang chinh phục công chúng đến đâu. Ở một thị trường như vậy, việc người ta mặc định YouTube là bảng xếp hạng quốc dân, thật ra, logic đến mức... hơi buồn.

Hậu Top Trending: Khi cuộc đua chuyển vào bóng tối và Vpop bỗng bớt kịch tính

Hậu Top Trending, cuộc đua thứ hạng không biến mất, nó chỉ... chuyển chỗ trú ẩn. Thay vì diễn ra giữa quảng trường YouTube với bảng điện tử sáng choang, giờ nó thu mình trong những website thống kê nước ngoài, những dashboard số liệu, những file Excel chỉ người trong nghề mới biết đường mò vào. Thứ hạng vẫn nhảy, biểu đồ vẫn lên xuống, KPI vẫn chạy, nhưng khán giả đại chúng thì gần như không còn thấy trận đấu. Đó là sự khác biệt giữa việc xem live một trận bóng trên sân Mỹ Đình và việc sáng hôm sau đọc kết quả "Việt Nam 2-1 Indonesia" trên báo: thông tin vẫn đó, nhưng adrenaline đã bay hết.

Ngày xưa, mở YouTube là thấy ngay cuộc vui: tab Thịnh hành như cái bảng tỷ số treo giữa trung tâm thương mại, ai đi ngang cũng liếc một cái. Sơn Tùng đang giữ #1, Jack bám sát phía sau, Độ Ta Không Độ Nàng từ đâu nhảy vào chiếm chỗ - tất cả tạo ra cảm giác mình đang sống trong một câu chuyện lớn. Bây giờ, nếu bạn không chủ động đi tìm, bạn thậm chí không biết hôm nay bài nào đang "dẫn đầu". Sự tranh đua dĩ nhiên vẫn còn, nhưng trông giống một giải đấu kín cho dân thống kê hơn là một lễ hội của công chúng.

Trong lúc đó, sự chú ý của thị trường bị băm nhỏ ra làm nhiều mảnh: một phần đổ vào TikTok - nơi một đoạn 15 giây đủ kéo bài lên trời; một phần nằm trên Spotify, Apple Music với các playlist được curator đẩy nhẹ; phần còn lại trôi dạt trong thuật toán đề xuất cá nhân hoá của chính YouTube. Không có một "điểm hội tụ" để tất cả cùng chỉ vào và nói: "Đấy, bài này mới là bài đang thống trị". Kết quả là nhạc vẫn hot, nhưng hot theo kiểu cục bộ: hit của TikTok, hit của Spotify, hit của fandom A, hit của cộng đồng B - thiếu vắng những khoảnh khắc "hit quốc dân" được một cái bảng nào đó chứng nhận. Khán giả cũng mất đi một cái cớ rất hợp pháp để ồn ào. Không còn những cuộc tranh cãi khoái chí kiểu "ai xứng đáng top 1", "ai soán ngôi ai", không còn meme chế quanh chuyện một MV bị "hất khỏi ngai vàng" sau một đêm. Newsfeed mạng xã hội bớt hẳn những trận bão xoay quanh một MV, cả ở chiều tung hô lẫn ném đá. Nghe thì có vẻ văn minh hơn, nhưng cũng tẻ nhạt hơn.

Với nghệ sĩ, khoảng trống còn rõ hơn: #1 Trending từng là chiếc "cúp vô địch tuần" rất tiện PR, để khẳng định vị thế trong nội bộ showbiz. Bây giờ, khi hành tích bị chia nhỏ: ở đây vài triệu stream, ở kia vài trăm nghìn playlist add, bên nọ chục nghìn video TikTok dùng nhạc - tất cả đều quan trọng, nhưng không gói lại được trong một câu nói đơn giản và nặng ký bằng "Top 1 YouTube Trending". Khi không còn một vị trí duy nhất để cả ekip dốc toàn lực "ra trận", chiến dịch âm nhạc cũng bớt đi cảm giác là một sự kiện văn hoá chung, và nhiều khi chỉ còn là một sản phẩm mới... trôi qua feed của mỗi người theo một cách rất riêng rẽ.

Khoảng trống sau thời Top Trending vì thế không chỉ là chuyện một cái tab biến mất, mà là một câu hỏi sâu sắc hơn: Vpop có chấp nhận sống trong một thế giới "không cúp", hay phải tự tay dựng nên một chiếc cúp mới? Thực tế phũ phàng là Việt Nam hiện không có một bảng xếp hạng âm nhạc nào được công nhận rộng rãi như một "tòa án tối cao" của hit. Rất nhiều những bảng xếp hạng của các nền tảng nghe nhạc xuất hiện, nhưng đều không nhận được sự công nhận chính thức từ cộng đồng như cách Youtube Trending đã làm. Các chart riêng của Spotify, Apple Music, YouTube Music... thì giống như những mảnh gương vỡ: phản chiếu trung thành hành vi nghe nhạc của từng nhóm nhỏ, nhưng chưa ghép được thành một tấm gương lớn để ai cũng soi vào. Cái giá phải trả là chúng ta mất dần những khoảnh khắc quốc dân - những lúc cả nước cùng nghe một bài, cùng xem một MV, cùng bàn luận về một giai điệu. Thay vì "bài này đang thống trị Việt Nam", ta chỉ còn "bài này đang thống trị... vòng bạn bè của tôi".

Ở đây, câu hỏi khó nuốt dành cho Vpop không phải là "làm sao mang Top Trending trở lại", mà là: có nên bước qua ám ảnh bảng xếp hạng kiểu cũ hay không? Về mặt tích cực, việc mất đi ngôi sao YouTube buộc thị trường nhìn lại: bớt đua ảo, bớt bơm view, bớt sản xuất những MV theo công thức chỉ để leo bảng rồi biến mất sau vài ngày. Các nghệ sĩ có cơ hội tập trung nhiều hơn vào việc tạo ra những bài hát sống lâu trong đời sống, thay vì sống nhanh trên tab thịnh hành. Nhưng mặt trái cũng rõ ràng: Khi không còn một vạch đích chung để lao tới, động lực cạnh tranh lành mạnh dễ bị xẹp xuống, và những câu chuyện văn hoá bùng nổ - kiểu "cả nước nhảy vào tranh luận vì một MV" - xuất hiện ít hơn. Thị trường có thể trở nên "hiền dịu" hơn, nhưng cũng có nguy cơ trở thành một căn phòng âm nhạc trang nhã, nơi ai cũng đeo tai nghe riêng, và không ai thực sự biết chúng ta đang cùng nhau nghe cái gì.

Tương lai của những cuộc đua

Nếu đã chấp nhận rằng thời hoàng kim của Top Trending đã khép lại, câu hỏi hợp lý tiếp theo không phải là: Bao giờ nó quay lại, mà là: Ai sẽ dựng nên giải đấu mới cho nhạc Việt - và dựng theo luật chơi nào. Một kịch bản khả dĩ là một bảng xếp hạng uy tín và phù hợp với thói quen và hành vi nghe nhạc của người Việt sẽ xuất hiện. Thay vì tôn thờ duy nhất view YouTube, bảng này có thể tính điểm từ nhiều mạch máu: streaming trên Spotify, Apple Music, YouTube Music; lượt xem YouTube; mức độ được dùng trên TikTok.. Ra mắt định kỳ mỗi tuần hoặc mỗi tháng, có tổng kết cuối năm, trao "cúp mùa giải" - Vpop sẽ lại có một giải đấu tử tế để tranh đua, nhưng luật chơi rõ ràng hơn thời "ai bơm view giỏi người đó thắng".

Ở đây, vai trò quyết định thuộc về media, chứ không chỉ nền tảng. Một tờ báo, một tạp chí, một trang văn hoá đủ uy tín hoàn toàn có thể đứng ra làm "người kể chuyện" cho bảng xếp hạng này: không chỉ liệt kê tên bài, tên ca sĩ như bảng điểm cuối kỳ, mà đi kèm là phân tích xu hướng, giải mã fandom, mổ xẻ chất liệu âm nhạc, chỉ ra vì sao một ca khúc sống dai trên playlist, vì sao một track tưởng nhỏ lại thành hit trên TikTok. Bảng xếp hạng từ đó không chỉ là dữ liệu, mà trở thành một cột mục văn hoá định kỳ: Mỗi tuần đọc để biết "xã hội này đang nghe cái gì và vì sao". Lý tưởng nhất, giải đấu mới này giữ lại những gì đẹp đẽ của thời Top Trending - cảm giác sự kiện, tính cạnh tranh, niềm vui cộng đồng khi "cúp tuần" đổi chủ - nhưng bỏ bớt những độc tố: ám ảnh view, bơm số, lấy thứ hạng làm thước đo duy nhất của âm nhạc.

Ngày trước, Top Trending từng là sân khấu trung tâm của nhạc Việt - ồn ào, hỗn loạn nhưng đầy sinh khí. Khi sân khấu đó đóng lại, nếu không có một không gian mới được xây dựng tử tế hơn, rất có thể Vpop sẽ trôi vào một kỷ nguyên nghe nnhiều- sản phẩm thì vô số - nhưng chẳng còn bao nhiêu điều để chúng ta thực sự cùng nhau nói về. Và với một nền âm nhạc đại chúng, có lẽ đó mới là viễn cảnh đáng sợ hơn rất nhiều so với việc... mất một cái tab.