Những sự thật bất ngờ về loài cá heo, ‘bộ não thông minh của đại dương’

Cá heo – loài động vật biển thông minh và đầy bí ẩn – không chỉ gây ấn tượng bởi trí tuệ sắc bén mà còn bởi khả năng giao tiếp, săn mồi và thậm chí là sử dụng công cụ.

Vậy cá heo thực sự đặc biệt như thế nào?

Cá heo sống ở đâu?

Cá heo phân bố rộng rãi trên khắp các đại dương, ngoại trừ những vùng nước lạnh quanh Bắc Cực và Nam Cực. Một số loài còn sinh sống trong sông, như cá heo sông Amazon ở Nam Mỹ hay cá heo sông Hằng ở Ấn Độ.

Dù có kích thước nhỏ hơn so với cá voi, cá heo thực chất vẫn được xếp vào nhóm cá voi có răng. Loài cá heo lớn nhất là cá voi sát thủ (orca), có thể dài tới 9,8 mét, trong khi cá heo Hector – loài nhỏ nhất – chỉ dài khoảng 1,5 mét.

Cá heo.

Cuộc sống xã hội và trí thông minh vượt trội

Cá heo là loài sống theo bầy đàn, cùng nhau săn mồi và giao tiếp bằng các tín hiệu âm thanh như tiếng huýt sáo hay âm thanh tần số cao. Chúng được coi là một trong những loài động vật thông minh nhất hành tinh nhờ khả năng hợp tác để săn mồi, ghi nhớ, thậm chí biết sử dụng công cụ.

Không chỉ giỏi săn bắt, cá heo còn có tinh thần vui chơi đáng kinh ngạc. Chúng thường xuyên lướt sóng, đùa nghịch với rong biển và thậm chí “kết bạn” với những loài sinh vật khác. Một số loài cá heo có thể bơi với tốc độ lên tới 60 km/h – nhanh ngang một chiếc ô tô chạy trong thành phố!

Cá heo ăn gì?

Thực đơn của cá heo rất đa dạng, bao gồm cá, mực, bạch tuộc, rùa, tôm và cua. Các loài cá heo lớn như cá voi sát thủ thậm chí còn săn cả hải cẩu, sư tử biển, cá heo khác và đôi khi là cá mập trắng hay cá voi xanh. Một con cá heo trung bình ăn từ 2% đến 10% trọng lượng cơ thể mỗi ngày.

Nhờ có hàm răng sắc nhọn, cá heo dễ dàng bắt và giữ chặt con mồi. Một số loài có tới 240 chiếc răng, trong khi một số khác chỉ có khoảng 14 chiếc.

Đặc biệt, cá heo săn mồi bằng kỹ thuật định vị bằng tiếng vang (echolocation) – phát ra âm thanh và lắng nghe tiếng vọng để xác định vị trí con mồi. Chúng cũng có những chiến thuật săn mồi rất thông minh như “bẫy bóng” – dồn cá thành một cụm chặt để dễ dàng tóm gọn – hay đẩy cá vào vùng nước nông rồi nhanh chóng lao vào cắn.

Cá heo có ngủ không?

Không giống con người, cá heo ngủ theo cách đặc biệt: chỉ một nửa bộ não của chúng nghỉ ngơi, trong khi nửa còn lại vẫn hoạt động. Điều này giúp chúng luôn tỉnh táo để đề phòng kẻ thù và duy trì nhịp thở.

Khi ngủ, cá heo có thể lơ lửng gần mặt nước hoặc bơi chậm. Vì không có mang như cá, chúng phải thường xuyên ngoi lên mặt nước để hít thở. Nếu cá heo ngủ sâu như con người, chúng có thể bị ngạt thở và đuối nước.

Một sự thật đáng kinh ngạc là cá heo con và mẹ của chúng không ngủ trong vài tuần đầu sau khi sinh. Thay vào đó, mẹ cá heo luôn bơi liên tục để bảo vệ con và giúp con duy trì nhịp thở.

Cá heo rất thông minh.

Cá heo có phải là động vật có vú?

Câu trả lời là có! Cá heo, giống như con người, chó hay khỉ, là động vật có vú. Chúng có máu nóng, giữ ấm nhờ lớp mỡ dưới da và sinh con thay vì đẻ trứng.

Sau khi sinh, cá heo con được mẹ đẩy lên mặt nước để hít thở lần đầu tiên. Chúng được bú sữa mẹ trong 2-3 năm đầu đời. Sữa cá heo cực kỳ giàu dinh dưỡng, giúp cá heo con phát triển nhanh chóng.

Tùy vào loài, cá heo con có thể ở bên mẹ từ 5 đến 10 năm. Riêng cá voi sát thủ, nhiều con thậm chí gắn bó với đàn mẹ suốt đời.

Cá heo có nguy hiểm không?

Dù nổi tiếng thân thiện, cá heo vẫn là loài săn mồi mạnh mẽ và có thể trở nên hung dữ khi bị ảnh hưởng. Đặc biệt, cá heo đực thường có tính bảo vệ lãnh thổ và có thể cắn đồng loại hoặc thậm chí con người.

Năm 2023, một phụ nữ ở Bolivia phải khâu 32 mũi sau khi bị cá heo sông cắn. Cùng năm đó, hàng loạt vụ cá heo làm bị thương người bơi ở Nhật Bản cũng được ghi nhận.

Trong môi trường nuôi nhốt, cá heo có thể trở nên căng thẳng và dễ cắn người. Nhiều trường hợp cá heo trong công viên giải trí cắn hoặc đâm huấn luyện viên đã xảy ra. Một ví dụ điển hình là vụ cá heo 23 tuổi cố gắng dìm huấn luyện viên trong buổi biểu diễn năm 2022 tại Miami Seaquarium.

Cá voi sát thủ cũng có thể trở nên nguy hiểm khi bị nuôi nhốt. Trường hợp nổi tiếng nhất là vào năm 2010, khi cá voi sát thủ Tilikum tại SeaWorld cắn và giết huấn luyện viên của mình. Tuy nhiên, trong tự nhiên, cá voi sát thủ gần như không bao giờ cắn con người.

Cá heo không chỉ là những sinh vật thông minh bậc nhất đại dương mà còn có cuộc sống xã hội và tập tính săn mồi vô cùng thú vị. Dù phần lớn cá heo không nguy hiểm, con người vẫn nên tôn trọng chúng và giữ khoảng cách an toàn, đặc biệt là với cá heo hoang dã.