Người phụ nữ âm thầm viết lại luật chơi tiền tệ thế giới với BRICS

Bà Dilma Rousseff đang khéo léo dẫn dắt Nam bán cầu hướng tới một trật tự tài chính mới vượt ra ngoài sự thống trị của phương Tây và đồng đô la Mỹ.

Bà Dilma Rousseff có tầm nhìn về một trật tự tài chính toàn cầu hậu phương Tây thống trị. Ảnh: AFP/TTXVN

Cựu Tổng thống Brazil Dilma Rousseff sắp kết thúc nhiệm kỳ đầu tiên của mình vào tháng 7 với tư cách là người đứng đầu Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), còn được gọi là Ngân hàng BRICS. Bà sẽ được bầu lại cho một nhiệm kỳ hai năm nữa, trong khi Brazil tiếp quản chức chủ tịch BRICS vào cuối năm nay.

Được bổ nhiệm vào đầu năm 2023, trong vai trò chủ tịch NDB (có trụ sở tại Thượng Hải), bà Rousseff đã đạt được nhiều bước đột phá ở nhiều khía cạnh. Bà không chỉ là người phụ nữ đầu tiên lãnh đạo NDB mà còn là cựu nguyên thủ quốc gia đầu tiên giữ chức vụ này.

Sứ mệnh định hình lại ngân hàng của phương Nam

Là một trong những kiến ​​trúc sư đầu tiên của ngân hàng (giúp thành lập NDB vào năm 2014 trong thời gian làm tổng thống Brazil), bà Rousseff coi tổ chức này là một công cụ để thách thức sự thống trị của phương Tây trong tài chính phát triển. Ban đầu, bà bày tỏ mong muốn thúc đẩy đầu tư vào các dự án môi trường và tránh “tác động địa chính trị của các biện pháp trả đũa của phương Tây đối với Nga”.

Ngoài ra, bà còn nói rõ rằng nguồn tài trợ của NDB sẽ đến “mà không áp đặt các điều kiện” đối với các quốc gia đi vay, một sự tương phản trực tiếp với các tổ chức truyền thống do phương Tây lãnh đạo. Ý tưởng là các nước đang phát triển nên được tiếp cận các nguồn vốn mà không có các ràng buộc chính trị hoặc thắt lưng buộc bụng thường được áp dụng bởi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) hoặc Ngân hàng Thế giới .

Bà Rousseff đã đưa hoạt động cho vay bằng đồng nội tệ vào chương trình nghị sự của mình, đặt mục tiêu 30% các khoản vay của NDB bằng đồng tiền của các thành viên vào năm 2026, giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ và tránh được rủi ro từ các lệnh trừng phạt của phương Tây trong quá trình này.

Đến cuối năm 2023, bà Rousseff đã chào hàng một loạt gồm 76 dự án mới trị giá 18,2 tỷ USD cho giai đoạn 2023-24, ngoài 98 dự án trị giá 33 tỷ USD mà NDB được cho là đã tài trợ.

Sự hiện diện của bà tại G20, cùng với các nhà lãnh đạo của các nền kinh tế lớn nhất thế giới trong năm 2023 đã báo hiệu vị thế ngày càng tăng của NDB trên trường quốc tế. Đầu năm 2024, bà Rousseff đã đến Nga để tham dự Diễn đàn Kinh tế Quốc tế St Petersburg, nơi phi đô la hóa và kiến ​​trúc tài chính thay thế là những chủ đề chính.

Toàn cảnh Hội nghị Cấp cao Nhóm BRICS ở Kazan, Nga, ngày 23/10/2024. Ảnh: ANI/TTXVN

Bà Rousseff không ngần ngại sử dụng vị thế chính trị của mình để trao cho NDB một ghế tại các bàn đàm phán mà theo truyền thống do các tổ chức do phương Tây lãnh đạo thống trị.

Brazil là một trường hợp thử nghiệm quan trọng đối với các nỗ lực tài trợ khẩn cấp đang gia tăng của NDB. Vào tháng 5/2024, sau những cơn bão và lũ lụt tàn khốc ở miền nam Brazil, bà tuyên bố rằng NDB sẽ mở rộng gói viện trợ trị giá 1,1 tỷ USD để xây dựng lại cơ sở hạ tầng ở tiểu bang Rio Grande do Sul.

Việc huy động nhanh chóng hơn một tỷ đô la Mỹ như vậy là chưa từng có đối với NDB để ứng phó với thảm họa thiên nhiên của một thành viên.

Tăng tốc tài chính Nam – Nam

Dưới sự lãnh đạo của bà Rousseff, NDB đã liên kết chặt chẽ với các ưu tiên của Trung Quốc, phản ánh tính hữu ích của NDB như một công cụ để Trung Quốc sử dụng các tổ chức quốc tế để đạt được các mục tiêu xét lại. Trong những tuần đầu tiên của bà tại Thượng Hải, Brazil và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận thành lập một trung tâm thanh toán để tiến hành giao dịch bằng đồng nhân dân tệ Trung Quốc và đồng real Brazil, qua đó giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la Mỹ.

Vào tháng 5/2025, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc và Ngân hàng Trung ương Brazil đã ký một thỏa thuận hoán đổi tiền tệ địa phương được gia hạn trị giá 190 tỷ nhân dân tệ, khoảng 27,7 tỷ USD, có hiệu lực trong năm năm và có thể gia hạn.

Vào năm 2024 và cho đến nay là năm 2025, thương mại Trung Quốc-Brazil đã tăng khoảng 10% theo năm, và bà Rousseff đóng vai trò quan trọng trong các giao dịch Trung Quốc-Brazil. Chính phủ của Lula đã coi NDB là sự mở rộng quan hệ đối tác chiến lược với Trung Quốc, một địa điểm mà vốn Trung Quốc có thể chảy an toàn hơn vào các dự án của Brazil theo phạm vi bảo hiểm đa phương.

Bằng cách chỉ đạo ngân hàng tập trung vào cho vay bằng nội tệ và hệ thống thanh toán thay thế, bà Rousseff đã gián tiếp hỗ trợ mục tiêu của Moskva về một mạng lưới an toàn tài chính nằm ngoài tầm với của Mỹ. Tuy nhiên, các thực thể của Nga đã không nhận được các khoản vay NDB mới kể từ khi xung đột Ukraine bắt đầu.

Về phần mình, Ấn Độ và Nam Phi được hưởng lợi từ việc tiếp tục tài trợ hàng tỷ USD của NDB cho các dự án cơ sở hạ tầng, giao thông và năng lượng tái tạo nhưng không thấy sự thúc đẩy đặc biệt rõ ràng nào dưới thời Rousseff so với sự lãnh đạo trước đây của NDB.

Có lẽ quốc gia thành viên mới nhất trong sự giám sát của bà Rousseff là Indonesia (trở thành thành viên NDB vào đầu năm nay). Bà đã tích cực thúc đẩy sự mở rộng này, coi đây là một phần trong di sản của bà nhằm biến NDB thành “một ngân hàng của Nam Bán cầu”.

Tương lai nhiệm kỳ hai

Tuy nhiên, việc bổ nhiệm bà Rousseff đã gây chia rẽ ngay từ đầu. Những người chỉ trích trong phe đối lập cánh hữu của Brazil đã cáo buộc ông Lula khiêu khích Mỹ.

Lãnh đạo các nước thành viên BRICS chụp ảnh chung tại Hội nghị thượng đỉnh ở Johannesburg, Nam Phi ngày 23/8/2023. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Về mặt đối ngoại, bà Rousseff phải xử lý hậu quả từ cuộc chiến Nga – Ukraine, buộc NDB phải đình chỉ các khoản vay của Nga để duy trì sự tuân thủ với thị trường toàn cầu. Hành động cân bằng địa chính trị này, cùng với lãi suất tăng, đã hạn chế khả năng mở rộng hoạt động cho vay của ngân hàng.

Tuy nhiên, NDB vẫn giữ nguyên xếp hạng AA của mình từ S&P Global, ngay cả khi bà Rousseff phải đối mặt với áp lực chứng minh rằng một ngân hàng do thị trường mới nổi dẫn đầu có thể hoạt động với các tiêu chuẩn cao dưới sự giám sát toàn cầu.

Nhìn về phía trước, bà Rousseff có thể sẽ tập trung vào cơ sở hạ tầng, tính bền vững và hòa nhập xã hội , mặc dù có lẽ sẽ có những ưu tiên rõ ràng hơn. Bà được cho là có kế hoạch đẩy nhanh quá trình phi đô la hóa bằng cách mở rộng hoạt động cho vay bằng đồng nội tệ, hỗ trợ các công cụ như đường dây hoán đổi BRICS và thanh toán kỹ thuật số. Theo bất kỳ thước đo nào, các kế hoạch này đại diện cho một sự thay đổi lớn trong tài chính phát triển.

Việc mở rộng thành viên cũng có khả năng xảy ra, với các quốc gia như Saudi Arabia và Argentina là trọng tâm, cùng với mối quan hệ sâu sắc hơn với các ngân hàng khu vực như Ngân hàng Phát triển Mỹ Latinh và Caribe (CAF) và Ngân hàng Phát triển Châu Phi. Nhưng nhiệm kỳ thứ hai của bà cũng sẽ thử thách khả năng quản lý sự biến động tài chính toàn cầu và bảo vệ sự ổn định của ngân hàng trong bối cảnh nợ gia tăng và bất ổn địa chính trị.