Nga và Syria hậu Assad: Tái định hình quyền lực ở Trung Đông

Sự sụp đổ của chính quyền Assad vào cuối năm ngoái không chỉ đánh dấu bước ngoặt lịch sử cho Syria mà còn buộc Nga phải điều chỉnh chiến lược tại Trung Đông.

Từ một đồng minh mạnh mẽ của chính quyền Assad, Moskva giờ đây chuyển mình để thích nghi với cục diện mới, duy trì ảnh hưởng trong bối cảnh nội bộ và khu vực đầy biến động.

Nhà lãnh đạo thực tế của Syria, ông Ahmad Al Sharaa (giữa) và Bộ trưởng Quốc phòng mới được bổ nhiệm của Chính phủ chuyển tiếp Syria Murhaf Abu Qasra (trái) tại Damascus, ngày 21/12/2024. Ảnh: Reuters/TTXVN

Theo chuyên gia Rajoli Siddharth Jayaprakash thuộc chương trình Nghiên cứu chiến lược tại Quỹ Nghiên cứu Giám sát (Observer Research Foundation) có trụ sở tại Ấn Độ ngày 17/1, sự sụp đổ của chính quyền Assad vào cuối năm ngoái đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong nền chính trị Syria, đồng thời làm thay đổi đáng kể vai trò và ảnh hưởng của Nga tại quốc gia này sau 24 năm can dự sâu rộng.

Nhìn lại chặng đường trước đây, Nga đã có vai trò quyết định trong việc hỗ trợ chính quyền Assad kể từ năm 2015. Khi đó, Moskva đã can thiệp quân sự trực tiếp thông qua việc cung cấp hỗ trợ không quân cho lực lượng chính phủ Syria và các đồng minh được Iran hậu thuẫn. Đây được xem là cuộc can thiệp quân sự đầu tiên của Nga ở nước ngoài kể từ sau khi Liên Xô tan rã.

Hai năm sau đó, vào năm 2017, Nga và Syria đã củng cố quan hệ thông qua việc ký kết thỏa thuận cho phép Moskva thuê cơ sở hải quân Tartus và căn cứ không quân Khmeimim trong thời hạn 49 năm.

Các căn cứ này đóng vai trò then chốt như một trung tâm hậu cần, giúp Nga thể hiện ảnh hưởng ở khu vực phía Đông Địa Trung Hải và là bàn đạp để Moskva tiến vào châu Phi.

Tuy nhiên, nhiều yếu tố đã dẫn đến sự suy yếu quyền lực của chính quyền Assad trong những năm gần đây. Đầu tiên là sự từ chối của ông trong việc đối thoại với phe đối lập. Tiếp đến là tác động của đại dịch COVID-19 và trận động đất tàn khốc ở miền Bắc Syria vào mùa hè 2024 đã làm suy yếu nghiêm trọng nền kinh tế đất nước. Quan trọng hơn, việc Nga tập trung vào chiến dịch quân sự ở Ukraine từ năm 2022 và Hezbollah chuyển hướng sang đối đầu với Israel đã ảnh hưởng lớn đến tinh thần của lực lượng chính phủ Syria.

Những diễn biến này tạo điều kiện cho nhóm Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn giành được nhiều thắng lợi quan trọng. Họ đã chiếm được các thành phố lớn như Aleppo, Hama và Homs trước khi bao vây Damascus vào ngày 7/12 năm ngoái. Chỉ một ngày sau đó, Tổng thống Assad đã phải rời Syria sang Nga tị nạn, chấm dứt 24 năm cầm quyền.

Đáng chú ý là cách tiếp cận của Nga sau khi chính quyền Assad sụp đổ. Moskva nhanh chóng điều chỉnh chính sách, thể hiện qua việc Đại sứ quán Syria tại Moskva treo cờ mới và truyền thông nhà nước Nga bắt đầu gọi “quân nổi dậy là ‘phe đối lập có vũ trang’” thay vì “nhóm khủng bố” như trước đây. Theo báo The National của UAE, các cuộc đàm phán giữa Nga và chính quyền Syria mới đang được tiến hành, trong khi quân đội Nga duy trì quan hệ tốt với chính quyền mới.

Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng đã có những phát biểu thể hiện sự linh hoạt khi tuyên bố căn cứ không quân Khmeimim của Nga có thể được sử dụng để cung cấp viện trợ nhân đạo. Ông nhấn mạnh rằng mục tiêu can thiệp của Nga vào Syria là ngăn chặn sự hình thành “một vùng đất của khủng bố”, chứ không phải để duy trì một chính quyền cụ thể.

Về phía chính quyền mới của Syria, họ cũng cần sự ủng hộ của Nga để có được tính hợp pháp quốc tế. Moskva được đánh giá là đối tác quan trọng hơn Washington, do Mỹ vẫn ủng hộ các lực lượng dân quân người Kurd và các nhóm bộ lạc ở miền Bắc Syria.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của Nga tại Syria có thể sẽ giảm sút trong thời gian tới. Nguyên nhân chính là do Moskva đang phải tập trung vào cuộc xung đột ở Ukraine và ngày càng phụ thuộc vào Thổ Nhĩ Kỳ trong việc định tuyến lại thương mại. Đặc biệt khi thỏa thuận trung chuyển khí đốt của Ukraine hết hạn vào tháng 1/2025, đường ống Turkstream trở thành con đường duy nhất để vận chuyển khí đốt của Nga sang châu Âu.

Chuyên gia Jayaprakash lưu ý, trong bối cảnh mới, dự báo Nga sẽ theo đuổi chính sách linh hoạt hơn tại Syria, tương tự cách Moskva đã làm với Taliban. Điều này có thể bao gồm việc xóa tên HTS khỏi danh sách khủng bố và tham gia vào các cơ chế giải quyết hậu xung đột nhằm tái thiết nền kinh tế Syria. Tuy nhiên, chiến lược dài hạn của Nga tại Trung Đông sẽ phụ thuộc nhiều vào diễn biến tình hình nội bộ của Syria trong thời gian tới.