Sau khi những cánh đồng tràn ngập một màu vàng óng của lúa chín, khắp các thôn, khe, bản ở Bình Liêu lại rộn rã thu hoạch vụ lúa mùa.

Khi lúa đã chất đầy chum, đầy bồ thì đó cũng là thời điểm để bà con dân tộc Tày bước vào mùa 'Cơm mới'. Ý nghĩa của 'Cơm mới' là tổng kết trong một năm lao động sản xuất được dâng thành quả cúng đất trời và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt cho sản xuất năm sau, cầu cho con cháu mạnh khỏe để bày tỏ sự tôn kính, hiếu thuận với ông bà, cha mẹ, tổ tiên và cũng là dịp để anh em họ hàng, con, cháu đoàn viên sum vầy.

Mùa cơm mới của người Tày rất quan trọng nên được đồng bào chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng từ khi gieo trồng như chọn giống thóc thơm, thửa ruộng đất tốt, chăm sóc riêng đủ nước, đủ phân cho cây lúa trổ bông không bị lép. Sau khi lúa gặt về đập phơi riêng để làm cơm mới. Nguyên liệu làm cơm mới là lúa nếp mới gặt, mang sát, sàng lọc vụn cám, đầu đen, chọn hạt gạo trắng đều ngâm nước lạnh từ đêm hôm trước (khoảng 8 tiếng) thì đồ xôi. Khi xôi chín đổ ra mẹt lót lá chuối xới đều tơi từng hạt để nguội. Để cho cơm mới thêm phần thẩm mỹ, hấp dẫn, ngon miệng, người Tày thường chọn lá gừng giã lọc lấy nước trộn đều với xôi. Hương vị lá gừng thơm màu xanh, mới là chủ đạo của mâm cơm mới. Ngoài ra còn có các món ăn kèm theo như gà, ngan, cá suối, thịt lợn, giò, rau, củ, quả...

Ăn cơm mới được xem như là một phần không thể thiếu được trong bản sắc văn hóa truyền thống của người Tày ở Bình Liêu. Mùa cơm mới thường được diễn ra trong tháng 10 âm lịch hàng năm. Thời gian tổ chức không định ngày mà phụ thuộc vào mỗi gia đình, nhưng phải xem ngày lành hợp với gia chủ thì mới tổ chức.

Sự riêng biệt mùa cơm mới của người Tày đã góp phần tạo nên nét văn hóa truyền thống đa dạng, đặc sắc, được đưa vào phần thi ẩm thực tại Hội mùa hoa sở Bình Liêu hàng năm, thu hút đông đảo du khách đến trải nghiệm và thưởng thức.

Xôi sau khi đồ chín, để nguội, để cơm mới thêm phần thẩm mỹ, hấp dẫn, ngon miệng, người Tày thường giã lá gừng, lọc lấy nước, trộn đều với xôi. Ảnh: Nguyễn Dung

Cơm mới được tạo thành hình hoa hồi.

Cá suối là món không thể thiếu trong lễ cúng cơm mới.

Mâm cơm mới gồm các sản vật địa phương luôn được các gia đình chuẩn bị chu đáo, trình bày đẹp mắt.

Ý nghĩa của "Cơm mới" của các gia đình người Tày là tổng kết một năm lao động sản xuất, dâng thành quả cúng đất trời, tổ tiên, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, gia đình sum vầy. Ảnh: Nguyễn Dung