Kênh đào Panama ‘lao đao’ giữa trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung

Các mức thuế quan mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt lên Trung Quốc đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh trong các đơn đặt hàng sản xuất từ Mỹ, gây ra cơn gió ngược cho Kênh đào Panama khi mà có tới 75% lưu lượng tàu thuyền qua đây liên quan tới Mỹ.

Con tàu di chuyển qua Kênh đào Panama ở Panama City, Panama. Ảnh: THX/TTXVN

“Bất kỳ cuộc suy thoái nào trên toàn cầu hoặc tại Mỹ đều sẽ ảnh hưởng đến Kênh đào Panama, đó là điều chắc chắn”, ông Boris Moreno, Phó Chủ tịch phụ trách vận hành của Cơ quan Kênh đào Panama, nói với kênh CNBC.

Tuy nhiên, những phát ngôn mạnh mẽ của Tổng thống Mỹ Donald Trump trong năm nay về việc Mỹ sẽ tái khẳng định quyền kiểm soát đối với Kênh đào Panama, nơi mà ông cho là đã nhượng quá nhiều trước Trung Quốc, phản ánh sự quan tâm của lãnh đạo Mỹ đến một cửa ngõ thương mại đang phát triển mạnh.

Thậm chí, vào hộm 26/4, theo Reuters, ông Trump còn cho rằng các tàu quân sự và thương mại của Mỹ nên được phép đi qua kênh đào Panama và kênh đào Suez miễn phí.

Kênh đào Panama trong những năm gần đây đã phải vật lộn với thời tiết khắc nghiệt, hiện tượng El Nio và hạn hán nghiêm trọng dẫn đến khủng hoảng về mực nước. Giờ đây, cửa ngõ thương mại toàn cầu này phải phải hứng chịu ảnh hưởng từ cuộc chiến thương mại của ông Trump.

Là một tuyến đường quan trọng cho vận chuyển container đường biển đến bờ Đông nước Mỹ, Kênh đào Panama đang đối mặt với nguy cơ suy giảm hoạt động do tác động từ thuế quan của chính quyền Trump lên hàng hoá Trung Quốc và sự sụt giảm nhanh chóng các đơn đặt hàng từ các nhà nhập khẩu Mỹ.

Mỗi năm, khoảng 40% tổng lưu lượng container của Mỹ đi qua Kênh đào Panama, tương đương khoảng 270 tỷ USD hàng hóa.

Mỹ và Trung Quốc là hai nước sử dụng Kênh đào Panama nhiều nhất, và vai trò của nó trong vận tải biển toàn cầu đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây do sự gián đoạn của chuỗi cung ứng toàn cầu.

Doanh thu của Cơ quan Kênh đào Panama đã tăng liên tục kể từ năm 2017 và đạt 3,38 tỷ USD trong năm 2024.

Sự bất ổn từ cuộc chiến thương mại và mức thuế quan 145% của ông Trump áp đặt hàng hóa Trung Quốc, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 27/5 đối với các mặt hàng từ Trung Quốc đến các cảng Mỹ (do mất 4 đến 6 tuần để hàng hóa đường biển từ châu Á đến Mỹ), đã khiến việc nhập khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ bị đình trệ hàng loạt.

Theo dữ liệu từ công ty thông tin chuỗi cung ứng Project44, số chuyến tàu hàng bị hủy (blank sailings) từ Trung Quốc đến Mỹ đã tăng 300% kể từ khi ông Trump công bố thuế quan được gọi là “Ngày Giải phóng” vào hôm 2/4.

Các cảng bờ Tây của Mỹ đã bắt đầu chịu ảnh hưởng, và tác động tới các cảng bờ Đông được dự báo sẽ tăng, do số lượng tàu bị cắt giảm là kết quả từ việc sụt giảm đơn hàng tại các nhà máy Trung Quốc, ít sản phẩm sản xuất hơn nghĩa là ít container cần vận chuyển hơn.

Trên tuyến đường thương mại từ châu Á đến bờ Đông Bắc Mỹ, công ty Sea-Intelligence ghi nhận tổng dung lượng bị hủy tương đương 261.822 TEU (đơn vị container tiêu chuẩn 20 feet) trong sáu tuần qua.

Sự sụt giảm container và tàu biển này có thể ảnh hưởng đến doanh thu của Kênh đào Panama, nơi kiếm tiền dựa trên số lượt tàu và số lượng container đi qua.

“Vì gần 75% lượng hàng hóa của chúng tôi đi đến hoặc xuất phát từ Mỹ, cho nên, bất kỳ cuộc suy thoái nào ở Mỹ hay trên toàn cầu đều sẽ ảnh hưởng đến Kênh đào Panama, đó là điều chắc chắn”, ông Boris Moreno nhấn mạnh.

Tàu hàng di chuyển qua Kênh đào Panama gần Panama City. Ảnh: THX/TTXV

Là một trong “Bảy Kỳ quan thời hiện đại”, theo đánh giá của Hội Kỹ sư Xây dựng Mỹ, Kênh đào Panama đã trở thành tiêu điểm của tranh cãi trong những năm gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc trong cuộc cạnh tranh giành quyền lực toàn cầu.

Tổng thống Trump tuyên bố rằng các cảng quan trọng tại kênh đào đang bị Trung Quốc kiểm soát, và ông đe dọa sẽ tái khẳng định quyền kiểm soát của Mỹ đối với Kênh đào Panama, cáo buộc Panama tính phí quá cao. Trung Quốc và chính phủ Panama đều bác bỏ những cáo buộc này.

Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đều đã đến gặp các quan chức chính phủ Panama trong vài tháng gần đây.

Trong một cuộc phỏng vấn với CNBC hồi đầu năm nay Ủy viên Ủy ban Hàng hải Liên bang Louis Sola cho rằng: “Trong 5 năm qua, Panama đã dần dần nghiêng về phía Trung Quốc và rời xa Mỹ”, “Trung Quốc và Brazil lấy đi 20 tỷ USD thông qua các hợp đồng trực tiếp. Chúng ta nhất định phải có mặt trong cuộc chơi này”.

Ông Ricaurte Vasquez, Tổng Giám đốc Cơ quan Kênh đào Panama, nói với CNBC rằng với việc Mỹ là nền kinh tế lớn nhất thế giới , cơ quan này đang xem xét các mối quan ngại từ phía ông Trump.

“Bất cứ điều gì được nói ở Washington đều có tác động lan rộng”, ông Vasquez nhận định, đồng thời cho biết thêm rằng Panama “cố gắng giữ bình tĩnh và khách quan”.

Vị quan chức Panama này nhấn mạnh: “Không đúng khi nói chúng tôi bị Trung Quốc điều hành. Không đúng khi nói chúng tôi phân biệt giá cước. Không đúng khi nói rằng 38.000 người đã chết trong quá trình xây dựng Kênh đào Panama. Bất cứ ai muốn đi qua Kênh đào Panama đều được chào đón. Và chúng tôi luôn mở cửa với thế giới. Đó là cam kết trung lập. Chúng tôi phải giữ được sự cởi mở đó”.

Vào tháng Ba, một nhóm đầu tư do công ty Mỹ BlackRock dẫn đầu đã công bố kế hoạch mua lại hai cảng ở hai đầu kênh đào, cùng với khoảng 40 cảng khác từ công ty CK Hutchison có trụ sở tại Hong Kong (Trung Quốc). Kết quả của thương vụ này vẫn chưa rõ ràng.

Theo kênh RT của Liên bang Nga , Kênh đào Panama băng qua phần hẹp nhất của eo đất giữa Bắc và Nam Mỹ, cho phép tàu thuyền di chuyển nhanh hơn giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Kênh đào này vận chuyển khoảng 40% lượng container của Mỹ mỗi năm.

Washington đã hoàn tất việc xây dựng Kênh đào Panama vào đầu thế kỷ XX, nhưng đã trao quyền kiểm soát tuyến đường thủy quan trọng về mặt chiến lược này cho Panama vào năm 1999 theo Hiệp ước Torrijos-Carter, trong đó quy định rằng nó sẽ vẫn trung lập và mở cửa cho tất cả các quốc gia.