‘Hộ chiếu vaccine’: Hình thức cấp, cơ chế vận hành và những điểm còn tranh cãi

Khi mỗi ngày có hàng triệu người được tiêm vaccine ngừa COVID-19, một số nhà lãnh đạo chính trị, các tập đoàn trên trên thế giới cho rằng có thể đưa cuộc sống trở lại bình thường thông qua phát hành cái gọi là “ hộ chiếu vaccine”.

Bên cạnh một số tiện ích, “hộ chiếu vaccine” cũng gây ra một số quan ngại về quyền riêng tư, quyền bình đẳng. Ảnh: DW

Hiện tại, nhiều nước và một số hãng hàng không yêu cầu hành khách đi máy bay, nhập cảnh phải có chứng nhận không nhiễm SARS-CoV-2. Nhưng quy định mỗi nơi mỗi khác và không có quy chuẩn nào mang tính hệ thống yêu cầu hành khách hay đối tượng nhập cảnh phải là người đã được tiêm vaccine.

Ý tưởng về “hộ chiếu vaccine” xuất phát từ thực tế đó, hướng đến mục tiêu thiết lập được một chuẩn dữ liệu hiện đại, kĩ thuật số, an toàn, trong đó có thông tin về tiêm chủng cùng những kết quả xét nghiệm SARS-CoV-2 đã thực hiện.

Trung Quốc hôm 8/3 đã chính thức cấp giấy chứng nhận y tế quốc tế phục vụ cho hoạt động di chuyển quốc tế đối với công dân nước này, một dạng “hộ chiếu vaccine”. Liên minh châu Âu (EU) cũng đang phát triển “Thẻ xanh kĩ thuật số”.

“Thẻ xanh” này sẽ tạo điều kiện thuận lợi, dễ dàng hơn cho các công dân EU muốn di chuyển xuyên biên giới, một khi họ thuộc đối tượng đã được tiêm ngừa vaccine. Theo Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen, dạng hộ chiếu điện tử này sẽ chứa đựng một số thông tin chi tiết, cho biết người được cấp đã tiêm vaccine, kết quả xét nghiệm COVID-19 đối với những người chưa được tiêm ngừa, cũng như quá trình phục hồi sau với số đã từng nhiễm SARS-CoV-2. Thẻ này sẽ giúp công dân EU di chuyển an toàn trong khối, hoặc ra nước ngoài, với mục đích làm việc hay đi du lịch – người đứng đầu EC nói.

Còn tại Trung Quốc, giấy chứng nhận y tế quốc tế sẽ được cấp theo cả hai định dạng điện tử và văn bản giấy, chứa đựng thông tin về tên tuổi, kết quả xét nghiệm kháng thể, xét nghiệm PCR và tình trạng tiêm vaccine ngừa COVID-19 của người được cấp. Chứng nhận bản điện tử sẽ có mã QR bảo mật, giúp cơ quan chức năng nước khác xác nhận tính xác thực và đọc thông tin cá nhân. Từ bản điện tử cũng có thể dễ dàng in ra bản giấy.

Về nguyên lý, hộ chiếu điện tử, “Thẻ xanh” hay chứng nhận y tế quốc tế sẽ được cấp và tích hợp trên điện thoại thông minh. Trong đó sẽ có tên tuổi, tình trạng sức khỏe của người được cấp, lịch trình tiêm vaccine, kết quả xét nghiệm. Ngoài phục vụ nhu cầu đi làm việc, du lịch xuyên biên giới như mục đích ban đầu đặt ra, những loại “hộ chiếu vaccine” này cũng có thể giúp người sử dụng tham gia nhiều vào các hoạt động xã hội trong nội địa, từ đi tới quán bar, nhà hát, phòng tập gym hay đi taxi.

Với những sự kiện đông người hay có tiếp xúc gần này, người dùng chỉ cần quét mã QR là được chấp nhận, bảo đảm tuân thủ yêu cầu của chính quyền.

Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có được sự thống nhất về vai trò cũng như cách thức sử dụng “hộ chiếu vaccine”. Các quỹ, tổ chức chuyên về từ thiện, quyền riêng tư nêu quan ngại về bảo đảm dữ liệu cá nhân cũng như nguy cơ tiềm ẩn phân biệt.

Đơn cử, rất có thể một người có chứng nhận tiêm vaccine, hộ chiếu vaccine sẽ được ưu tiên trao cơ hội việc làm, trong khi có cả một bảng danh sách chờ với nhiều ứng viên khác. Đó cũng có thể là những bất lợi, thiệt thòi mà phụ nữ mang bầu phải gánh chịu, khi họ là đối tượng không thể tiêm vaccine.

Một số học giả, nhà nghiên cứu thậm chí còn đề cập đến yếu tố nhân quyền, một dạng “apartheid vaccine” khi một xã hội bị phân chia thành hai tầng nấc – người đã được tiêm vaccine và số chưa được tiêm.

“Từ góc độ đạo đức, hộ chiếu vaccine là hoàn toàn không thể chấp nhận được. Bạn sẽ tạo ra một hệ thống hai tầng nấc và lịch sử cho thấy rằng khi bạn tạo ra sự chia rẽ trong xã hội, điều đó sẽ dẫn đến tình trạng bất ổn dân sự. Đó là sự phân biệt” – Clare Wenham, giáo sư trợ giảng chuyên ngành chính sách y tế toàn cầu tại Đại học Kinh tế London nhìn nhận.