Có khả năng phải rời rạp sớm vì kén khán giả nhưng không thể chỉ nhìn vào thành tích phòng vé để đánh giá chất lượng phim "Quán Kỳ Nam". Tác phẩm không ra đời theo "nhãn hiệu" phim thị trường hay phim nghệ thuật. Đó là đứa con của tình yêu giản dị đời thường.

Leon Lê lịch lãm

Xem Quán Kỳ Nam như được đọc những trang nhật ký đúng nghĩa là một tự sự - chân thực, giản dị, của một thanh niên mà xưa vẫn gọi là một hiền nhân quân tử. Phim khiến người xem xúc động bởi những giá trị "người" hiển nhiên và bình thường nhất, hiển lộ qua những chi tiết kín đáo từ cuộc giao đãi của người ấy với tất cả những người khác ở ngay quanh mình, và cả những người hiện hữu mà vắng mặt trong phim.

Phim tuyệt đối không có một hạt sạn mua vui nào, một kỹ xảo điện ảnh nào với ý đồ gây choáng hoặc hội nhập quốc tế vốn thường khó tránh khi người kể chuyện có ý định thuyết phục ban giám khảo của những giải thưởng điện ảnh đương đại.

Dịch giả Khang (Liên Bỉnh Phát) đến thành phố nhận công việc mới, gặp gỡ Kỳ Nam - phụ nữ bán quán ăn cho người dân trong cư xá.

Quán Kỳ Nam lấy bối cảnh TPHCM những năm 1980, tập trung vào mối liên kết thầm lặng, ý nhị của hai con người, hai thế giới, cùng chia sẻ một góc Sài Gòn. Đó là Kỳ Nam (Đỗ Thị Hải Yến) - phụ nữ Bắc trầm mặc, cô độc, mang trong mình những mất mát không thể giãi bày. Khang (Liên Bỉnh Phát) - dịch giả trẻ vừa chuyển vào thành phố để nhận công việc mới, ôm ấp những khát vọng riêng. Mối liên kết ấy được đặt trong bối cảnh xã hội còn nhiều rào cản, định kiến và tổn thương.

Nhân vật nào cũng sống động, tự nhiên, và hay nhất là không bị nhiễm cái thường được gọi là nhân vật điển hình trong những hoàn cảnh điển hình. Người làm phim này có cái may, chắc thế, là không bị đào tạo trong môi trường điển hình vẫn còn rơi rớt ở nhiều nơi.

Cái tài của cả kịch bản và đạo diễn là ở chỗ tạo ra được một vẻ élégance (thanh lịch, tao nhã) cho cả cảnh trí và con người trong những hoàn cảnh nhơm nhếch của một khu chung cư cũ kỹ chật chội vất vả ở Sài Gòn - một hiện thực cách nay đã gần nửa thế kỷ.

Phải lịch lãm lắm thì đạo diễn mới khiến người xem cảm nhận được thế giới nội tâm của các nhân vật qua các chi tiết diễn xuất chứ không phải lời thoại hoặc lồng tiếng rườm rà với giọng triết luận thường là cố tỏ ra nguy hiểm thường thấy ở những phim còn non tay. Đó cũng là cái tài của các diễn viên.





Bối cảnh Sài Gòn những năm 1980 được tái hiện.

Với tiết tấu tự nhiên chậm rãi hợp lý, người xem không còn sốt ruột muốn đọc thật nhanh xem chuyện như thế nào nữa. Mà thấy như mình đang là Khang lúc này, lại đang là Kỳ Nam, là Luyến, là Su... lúc khác. Và một cách rất tự nhiên, thấy chính mình đang tự hỏi "mình sẽ nghĩ gì, sẽ nói gì, sẽ làm gì đây nếu mình là họ".

Phim để cho Khang kể câu chuyện của mình từ lúc đến khu chung cư nheo nhóc có quán chuyên nấu cơm tháng của người đàn bà có tên Kỳ Nam, gặp gỡ những cư dân mỗi người mỗi cảnh ở đó, tham dự vào cuộc sinh tồn hàng ngày của họ một cách trân trọng và đẹp đẽ, cho đến khi rời khỏi đó để đi tiếp "cuộc đời mà không đi thì còn gì là đời" của anh.

Khang dịch cuốn Hoàng tử bé - không biết rằng mình cũng như vị Hoàng tử bé ấy - lạc vào thế giới này, rồi lại rời đi. Leon Lê thì biết, và đã tạo tác nên bộ phim này với thôi thúc tha thiết phải tái tạo câu chuyện hoang đường ấy vào cuộc sống bình dị hàng ngày. Chẳng cần phải viện ra những lý luận phức tạp về tính biểu tượng và tính này tính kia trong điện ảnh làm gì. Tin rằng khi làm phim này, đạo diễn cũng không có ý minh họa lý thuyết nào cả. Là một nghệ sĩ, chắc anh chỉ làm theo thôi thúc thao thiết tự nhiên của mình.

Số phận của một tuyệt phẩm

Trao đổi với người xem sau buổi công chiếu, đạo diễn có nhắc đến chuyện phim nghệ thuật và phim thị trường, với ý rằng anh cũng không muốn gọi Quán Kỳ Nam là một phim nghệ thuật, vì danh xưng có vẻ cao đạo ấy không hợp với động cơ của anh và nhóm làm phim.

Trong thời đại này, khi mọi thứ đều được/bị dán nhãn, người ta mất hết khả năng cảm thụ tự nhiên và thành thật của mình. Và mọi tranh cãi chỉ là cuộc tranh khôn tranh dại về các nhãn hiệu. Rất vui thấy Quán Kỳ Nam không ra đời theo nhãn hiệu. Nó là đứa con của tình yêu giản dị đời thường.

Một chi tiết nữa rất hay, đó là phim nhựa tái tạo được vẻ đẹp bình dị chân thực khác hẳn những hình ảnh digital luôn bị nõn nà đến mức siêu thực thành gần như quảng cáo. Nhiệt liệt hoan hô nỗ lực dùng toàn phim nhựa cổ điển của đạo diễn cho phim.



Quán Kỳ Nam trau chuốt về hình ảnh.

Về phần âm nhạc của phim, với một người sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, và cũng không rành về âm nhạc, nhất là các ca khúc của ta, nên khi xem phim tôi không cảm thụ được hết những bài hát mà nhân vật bác Hảo chơi từ những đĩa nhựa của ông ấy. Đọc chú thích bằng tiếng Anh lại càng khó hiểu hơn. Lúc ấy chỉ mong giá mà là nhạc không lời chắc sẽ đỡ rắc rối hơn, và có khi cảm xúc lại rõ ràng hơn. Và đến cuối phim, rất ngạc nhiên khi đó là một ca khúc được diễn xuất kịch tính qua một giọng nữ có phần thậm xưng quá, đến mức như đay nghiến, về một nỗi đau đớn nào đó.

Ngay lúc ấy, tôi đã nghĩ một người đàn bà như Kỳ Nam, một chàng trai như Khang, hai nhân vật chính của câu chuyện, sẽ không bao giờ lên tiếng về những nỗi đau buồn của họ bằng một giọng hát như vậy.

Âm thanh của bài hát ấy có lẽ không hợp với toàn bộ câu chuyện. Nhẽ ra nên là giọng hát thâm trầm, lịch lãm, đau đớn mà không bi lụy, không bộc lộ kiểu kịch hát (opera) như vậy, vẻ thanh lịch của toàn bộ tác phẩm sẽ hoàn chỉnh hơn. Dù sao, đây là một cảm nhận hoàn toàn riêng tư. Với Quán Kỳ Nam , đội ngũ làm phim đã tạo tác được một tuyệt phẩm.

Quán Kỳ Nam ra mắt khán giả từ 28/11. Đến hết ngày 1/12, phim chỉ thu về hơn một tỷ đồng. Ở rạp, suất chiếu dành cho Quán Kỳ Nam cũng không mấy thuận lợi, hầu hết rơi vào đầu giờ sáng và cuối giờ chiều - những khung giờ thưa vắng người xem. Theo khảo sát của PV Tiền Phong , ở các rạp lớn của Hà Nội và TPHCM, mỗi ngày phim chỉ có trung bình hai suất chiếu. Nhiều khán giả, người làm nghề kêu cứu thay đoàn phim vì tiếc một tác phẩm đẹp ở mọi khía cạnh.