Biến chứng nặng vì hiểu sai về đột quỵ, cảnh báo sai lầm cần bỏ ngay

Theo bác sĩ, nguyên tắc cấp cứu cho người đột quỵ là nhanh chóng, tận dụng từng giây, từng phút, càng điều trị sớm càng làm giảm thiểu các tổn thương não .

Ảnh minh họa

Theo bác sĩ, hiện nay vẫn còn rất nhiều thông tin truyền miệng về cách sơ cứu, chữa đột quỵ khiến nhiều người tin theo, làm mất đi nhiều cơ hội được can thiệp cũng như khả năng hồi phục sau này.

Các bác sĩ cho biết, tất cả những hành động như chích nặn máu đầu ngón tay, sau tai, xoa bóp, bấm huyệt, để người đột quỵ nằm bất động, cho uống thuốc… không những không tác dụng còn gây nguy hiểm cho người bệnh.

Theo thống kê, mỗi năm Việt Nam có khoảng 230.000 ca mắc mới đột quỵ, trong đó gần 50% số ca đột quỵ sẽ tử vong, 90% để lại di chứng do hầu hết bệnh nhân đột quỵ đều đến viện khi đã qua khung giờ vàng.

Tỷ lệ bệnh nhân đột quỵ đến trước 6 giờ tại nước ta trung bình chỉ khoảng 3,5%, riêng các bệnh viện lớn như Bạch Mai, tỷ lệ này ở mức 5-7%.

Các bác sĩ cho biết, thời gian vàng để dùng thuốc tiêu sợi huyết là 4-5 giờ từ khi khởi phát. Cơ hội để can thiệp lấy huyết khối chỉ trong 6-8 giờ đầu, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt có thể tới 24 giờ.

Theo các bác sĩ, tế bào não sẽ chết chỉ trong vài phút nếu không được cấp máu hoặc oxy. Đối với đột quỵ thiếu máu não, khi mạch máu lớn trong não bị tắc, cứ mỗi giây trôi qua có 32.000 tế bào não chết và cứ mỗi phút trôi qua sẽ có 1,9 triệu tế bào não mất và mỗi giờ trôi qua, số tế bào não chết tương ứng mất đi 3,6 năm tuổi thọ của người bình thường.

Các bác sĩ nhận định, nếu đến viện càng sớm, tỷ lệ điều trị thành công càng cao. Các triệu chứng cần nghĩ ngay tới đột quỵ là méo miệng một bên, nói ngọng, thất ngôn, yếu liệt hoặc tê bì tay chân một bên, mất thị lực đột ngột một hoặc hai mắt… Chúng ta không được phép để mất một giây phút nào nằm bất động đợi chờ tự hồi phục hay tự điều trị theo phương pháp dân gian truyền miệng

Các bác sĩ khuyến cáo, khi người nhà phát hiện bệnh nhân có bất cứ triệu chứng nào như dưới đây, thậm chí không rõ ràng càn ngay lập tức gọi cấp cứu 115 để được hỗ trợ, hướng dẫn vận chuyển người bệnh an toàn tới cơ sở y tế gần nhất.

Có 5 dấu hiệu để phát hiện sớm đột quỵ, người nhà cần chú ý khi bệnh nhân đột ngột có cảm giác tê hay yếu liệt ở mặt, tay hoặc chân (các triệu chứng thường xảy ra ở một bên của cơ thể).

Hoặc đột ngột mất ngôn ngữ, giọng bị méo hoặc nói khó. Cũng có thể bệnh nhân sẽ bị thị lực một bên đột ngột bị mất; hay cảm thấy đau đầu dữ dội; Cơ thể mất thăng bằng , chóng mặt .

3 điều tuyệt đối không nên làm với bệnh nhân đột quỵ não

Theo các chuyên gia y tế, có những điều không nên làm đối với bệnh nhân đột quỵ não, đó là không được cho người bệnh uống thuốc. Aspirin là chất làm loãng máu, tuy nhiên không được cho người bệnh uống aspirin hay bất kỳ một loại thuốc nào khác. Cục máu đông chỉ là một trong vô số nguyên nhân dẫn đến đột quỵ não. Đột quỵ não cũng có thể do một mạch máu vỡ trong não gây ra.

Các bác sĩ khuyến cáo, không cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất cứ thứ gì. Người nhà tránh đưa thức ăn hoặc nước uống cho người bị đột quỵ não. Bởi vì bệnh nhân đột quỵ não thường không tỉnh táo và có thể có rối loạn nuốt. Do đó, cho người bệnh ăn hoặc uống có thể dẫn đến tình trạng nghẹn, gây sặc dẫn đến suy hô hấp và hệ quả là viêm phổi.

Đồng thời, các chuyên gia y tế cũng đặc biệt khuyên người nhà không cho người bệnh tự đi xe đến bệnh viện. Các triệu chứng đột quỵ não rất khó để nhận biết ngay từ đầu. Người bệnh có thể nhận ra có gì đó không ổn, nhưng không nghi ngờ đột quỵ não. Nếu bạn phán đoán người bệnh đang bị đột quỵ não thì tuyệt đối không để người bệnh tự đi xe đến viện mà hãy gọi 115 và chờ sự giúp đỡ.

Các chuyên gia khuyên người nhà cần lưu ý, khi gọi 115 cần nói rõ nghi ngờ bệnh nhân bị “đột quỵ não”. Nhân viên cấp cứu 115 sẽ chuẩn bị phương tiện y tế phù hợp và chọn bệnh viện chuyên điều trị đột quỵ não trước khi họ chuyển bệnh nhân.

Thời gian trong khi chờ xe cứu thương đến hãy hỏi người bệnh càng nhiều thông tin càng tốt. Hỏi về tất cả các loại thuốc mà người bệnh đang dùng, tình trạng sức khỏe , có dị ứng không. Ghi lại tất cả các triệu chứng bao gồm: Thời điểm đột quỵ, tiền sử bệnh tật của người bệnh như tăng huyết áp, bệnh tim, ngừng thở khi ngủ, tiểu đường… Những thông tin này rất hữu ích cho bác sĩ điều trị.

Bác sĩ cho biết, nếu người bệnh đang ngồi hoặc đứng, hãy khuyến khích họ nằm nghiêng với tư thế đầu cao.

Trường hợp bệnh nhân bất tỉnh, nếu bạn không thể bắt được mạch, hãy bắt đầu thực hiện hô hấp nhân tạo để hồi sinh tim phổi. Cố gắng giữ bình tĩnh thực hiện hà hơi thổi ngạt và ép tim cho bệnh nhân trong suốt quá trình chờ cứu thương 115 đến.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: "Với đột quỵ, mỗi giây đều quý như vàng"

Để rõ hơn về bệnh lý này, đặc biệt là những dấu hiệu nhận biết để đưa bệnh nhân đến các trung tâm đột quỵ trong "thời gian vàng", chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn - Trưởng khoa Nội Hồi Sức thần kinh - Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức.

Nhiệt độ giảm mạnh, có nơi rét đậm, rét hại trong những ngày gần đây làm cho các mạch máu co lại, dẫn tới tăng huyết áp, gây xuất huyết não. Đặc biệt đối với người cao tuổi, nguy cơ đột quỵ sẽ gia tăng mạnh. Đáng lưu ý nhiều người vẫn chưa nhận thức đúng về bệnh lý nguy hiểm này và vẫn có những cách sơ cứu sai lầm, làm mất đi "thời gian vàng" can thiệp cho bệnh nhân.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn - Trưởng Khoa Nội Hồi Sức thần kinh - Bệnh viện hữu nghị Việt Đức, với bệnh nhân bị đột quỵ, mỗi giây đều quý như vàng. Các chuyên gia cho biết, những người sớm hơn sẽ có kết quả tốt hơn, thậm chí có thể trở lại gần như bình thường.

Vậy, làm thế nào để phát hiện sớm và đưa người bệnh đi cấp cứu trong thời gian vàng, và cần giúp bệnh nhân đột quỵ phục hồi chức năng như thế nào? Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn - Trưởng Khoa Nội Hồi Sức thần kinh - Bệnh viện hữu nghị Việt Đức.

Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn. (Ảnh: BS cung cấp)

PV: Xin BS cho biết đột quỵ não là gì và dấu hiệu để có thể nhận biết sớm bệnh nhân đột quỵ não?

T iến sỹ Nguyễn Anh Tuấn: Đột quỵ não hay còn gọi là tai biến mạch máu não là một dạng bệnh lý của mạch máu não. Bệnh lý này thường xảy ra đột ngột và gây nên các triệu chứng về thần kinh, có thể biểu hiện các mức độ khác nhau từ nhẹ như nói khó, tê bì chân tay đến mức độ nặng hơn như hôn mê, liệt các dây thần kinh sọ thậm chí tử vong.

Biểu hiện đột quỵ thực ra rất đơn giản, người dân có thể nhận biết được. Các dấu hiệu nhận biết đột quỵ được tóm tắt bằng chữ F.A.S.T gồm:

F (Face): Đầu tiên là biến đổi ở mặt, bệnh nhân có thể liệt mặt, méo miệng, nhân trung lệch đi.

A (Arm): Yếu liệt tay chân. Đánh giá bệnh nhân có bị yếu hoặc liệt một bên hay không bằng cách yêu cầu bệnh nhân đưa hai tay lên cao. Bệnh nhân không nâng tay lên được, nếu nâng được cũng rất khó.

S (Speech): Ngôn ngữ bất thường, nói khó.

T (Time): Khi xuất hiện bất kỳ các triệu chứng trên một cách đột ngột hãy nhanh chóng gọi cấp cứu 115, đưa bệnh nhân đến bệnh viện có điều trị đột quỵ gần nhất để được thăm khám và chẩn đoán ngay.

Chuyên gia lý giải vì sao đột quỵ có xu hướng ngày càng trẻ hóaĐọc ngay

PV: Khi phát hiện bệnh nhân đột quỵ tại nhà cần phải làm gì thưa BS?

T iến sỹ Nguyễn Anh Tuấn: Như tôi đã nói ở trên, ngay khi xuất hiện các dấu hiệu đột quỵ cần liên hệ tới cơ sở y tế gần nhất để bệnh nhân được thăm khám một cách kỹ lưỡng và can thiệp kịp thời. Bởi vì, đối với đột quỵ thời gian là yếu tố quyết định, càng đưa bệnh nhân đến sớm bao nhiêu thì cơ hội để bệnh nhân phục hồi cũng như tránh được các biến chứng, nguy cơ lại càng tốt bấy nhiêu.

PV: Những sai lầm gì thường gặp phải khi sơ cứu cho bệnh nhân?

Tiến sỹ Nguyễn Anh Tuấn : Nói thực, tôi đã gặp rất nhiều bệnh nhân sai lầm trong xử trí đột quỵ. Có hai sai lầm mà người dân hay mắc phải đó là:

Thứ nhất: Trên các trang mạng xã hội và các kênh không chính thức thì rất nhiều người tư vấn phương pháp xử lý sai lầm như như uống An cung, trích đầu ngón tay... Những phương pháp này đều chưa được chứng minh là có hiệu quả.

Hội Đột quỵ Thế giới cũng như Hội Đột quỵ Việt Nam đều khuyến cáo là phải điều trị một cách nhanh nhất bằng các phương tiện theo y học hiện đại như tiêu sợi huyết, can thiệp nội mạch thậm chí trường hợp nặng phải phẫu thuật.

Thứ hai,nhiều người vẫn nghĩ đột quỵ là bệnh lý nhẹ vì người ta thấy những biểu hiện ban đầu rất nhẹ như yếu nhẹ tay, hoặc hơi nói khó một chút hoặc thấy chóng mặt. Những biểu hiện thoáng qua khiến nhiều người nghĩ nó không phải bệnh nguy hiểm nên nằm ở nhà và tự theo dõi. Ví thế khi đến bệnh viện, bệnh nhân đã qua mất "thời gian vàng" có thể can thiệp gần như phục hồi hoàn toàn cho bệnh nhân. Nếu bị lỡ thời gian vàng khi bệnh nhân đến thì chúng tôi cũng không làm được gì nhiều.

PV: Thời gian gần đây, Bác sĩ đã gặp tình trạng nào sai lầm trong sơ cứu đột quỵ khiến tình trạng bệnh nhân nặng hơn?

T iến sỹ Nguyễn Anh Tuấn: Gần đây chúng tôi có đón tiếp 1 bệnh nhân gần 60 tuổi có bệnh lý nền như đái tháo đường và tăng huyết áp hiện đang uống thuốc. Bệnh nhân đã có tiền sử tai biến. Khi người nhà thấy bệnh nhân có các hiện như yếu dần đi nhưng lại chủ quan cho rằng không có vấn đề gì nghiêm trọng.

Nhưng sau đó, triệu chứng ngày càng nặng dần lên và khi đến với chúng tôi thì chụp phim thấy tắc hoàn toàn một nhánh của động mạnh não giữa. Tình trạng lúc đấy rất nặng, các phương pháp điều trị nội khoa. Tiêu sợi huyết không thể áp dụng được nữa, lỡ mất cơ hội để can thiệp kịp thời, bệnh nhân diễn biến rất xấu và để lại di chứng nặng nề.

TS Nguyễn Anh Tuấn kiểm tra phim chụp của một bệnh nhân mắc đột quỵ. (Ảnh: BS cung cấp)

PV: Bác sĩ có thể cho biết, đối với bệnh nhân đột quỵ thì nguy cơ tái phát như thế nào?

T iến sỹ Nguyễn Anh Tuấn: Nguy cơ tái phát của đột quỵ cao gấp nhiều lần so với người bình thường, nhất là trong những tháng đầu tiên và năm đầu tiên thì nguy cơ tái phát rất cao. Vì vậy khi bệnh nhân mắc đột quỵ rồi thì chúng ta phải theo dõi hết sức chặt chẽ, tầm soát các yếu tố nguy cơ, điều trị các yếu tố nguy cơ, sai đó dự phòng tái phát.

PV: Thưa Bác sĩ! Mọi người vẫn hay nhắc đến thời gian vàng trong việc cấp cứu đột quỵ não. Bác sĩ có thể giải thích rõ về điều này?

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Đột quỵ có hai dạng là đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ chảy máu não.

- Đối với đột quỵ nhồi máu não: mạch máu bị tắc lại có thể do tại chỗ hoặc do huyết khối từ nơi khác đưa đến gây tắc mạch.

Phương pháp điều trị có thể dùng tiêu sợi huyết, dùng các thuốc làm tan cục máu đông.

Thời gian điều trị tiêu sợi huyết vào khoảng 4 tiếng rưỡi. Hoặc dùng phương pháp can thiệp nội mạch: dùng dụng cụ luồn trong mạch máu để kéo lấy huyết khối ra ngoài làm tái thông mạch. Thời gian cho phương pháp can thiệp nội mạch khoảng 6 tiếng. Một số nghiên cứu gần gây, người ta có thể mở rộng thời gian can thiệp nội mạch dài hơn, tùy vào từng trường hợp cụ thể sẽ có các chỉ định khác nhau.

Như vậy chúng ta có 4 tiếng rưỡi để làm mọi việc từ chẩn đoán đến việc dùng thuốc để điều trị cho bệnh nhân. Tất cả phải làm rất nhanh. Tỷ lệ được điều trị tiêu sợi huyết ở các nước khác nhau tùy thuộc vào trình độ y tế cũng như hiểu biết của người dân.

Ở Việt Nam còn khá thấp, ở các nước như châu Âu, Mỹ và một số nước phát triển khác thì tỷ lệ này cao hơn. Nguyên nhân là các trung tâm điều trị đột quỵ có năng lực điều trị tiêu sợi huyết ở Việt Nam còn ít (tại Hà Nội hiện có khoảng hơn 10 đơn vị). Bên cạnh đó, do sự hiểu biết của người dân nên người ta không đến kịp thời trong thời gian vàng.

Người thân và gia đình đóng vai trò rất quan trọng đối với các bệnh nhân bị đột quỵ. (Ảnh: BS cung cấp)

PV: Thưa Bác sĩ! Việc điều trị cho bệnh nhân đột quỵ thường kéo dài trong bao lâu?

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Điều trị cho bệnh nhân theo từng giai đoạn. Nếu ở giai đoạn tối cấp như điều trị tiêu sợi huyết thì chúng ta phải làm ngay. Trong những ngày đầu, chúng ta có lộ trình điều trị riêng và những ngày tiếp theo và kể cả khi bệnh nhân ra viện trở về cộng đồng thì vẫn phải tiếp tục theo dõi và điều trị.

PV: Vấn đề phục hồi chức năng sau đột quỵ có ý nghĩa như thế nào? Vai trò của người thân trong gia đình đối với bệnh nhân ra sao?

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới là nên phục hồi chức năng sớm. Nếu như trước đây người ta cho rằng chỉ phục hồi chức năng cho bệnh nhân đã tương đối ổn định. Nhưng, các nghiên cứu gần đây đã khả định nên phục hồi chức năng sớm sau 24h là bệnh nhân có thể phục hồi đột quỵ, tất nhiên là mỗi bệnh nhân lại có mức độ tập luyện khác nhau. Khi bệnh nhân trở về cộng đồng và trở lại với công việc thì bệnh nhân vẫn phải tập phục hồi chức năng, khám định kỳ và kiểm soát các yếu tố nguy cơ.

Người thân và gia đình đóng vai trò rất quan trọng. Người thân cần có những kiến thức nhất định để biết nên đưa bệnh nhân đến đâu, áp dụng phương pháp gì, càng sớm càng tốt. Khi bệnh nhân về với gia đình, hòa nhập cộng đồng rất cần được người thân tiếp tục theo dõi, chăm sóc. Đa phần bệnh nhân không thể duy trì tập phục hồi chức năng tại bệnh viện mà phải về nhà tập luyện dưới sự hỗ trợ của người thân.

PV: BS có thể tư vấn một số phương pháp để người nhà bệnh nhân có thể giúp bệnh nhân phụ hồi chức năng nhận thức, vận động...

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Có 3 nhóm tập: tập cơ (vận động tinh, vận động thô), tập làm các việc hàng ngày, tập ngôn ngữ trị liệu. Tùy từng bệnh nhân lại có các bài tập khác nhau.

PV: Đột quỵ có thể dự phòng bằng cách nào thưa BS?

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Đột quỵ hoàn toàn có thể kiểm soát các yếu tố nguy cơ và dự phòng đột quỵ. Khi mình thay đổi các thói quen sinh hoạt không lành mạnh như ít vận động, hút thuốc lá, uống rượu bia và kiểm soát các bệnh lý nền: tăng huyết áp, đái tháo đường, tim mạch, stress... sẽ làm giảm thiểu nguy cơ đột quỵ.

PV: BS có khuyến cáo gì đối với những người trẻ bởi hiện nay đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa?

Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn: Ngày nay rất nhiều người trẻ mắc đột quỵ không chỉ xuất huyết não mà cả nhồi máu não. Nhồi máu não liên quan nhiều đến các bệnh rối loạn chuyển hóa và sinh hoạt thiếu lành mạnh như tôi vừa nói. Vấn đề này chúng ta có thể đi khám định kỳ để tầm soát các yếu tố nguy cơ.

Dạng thứ 2 là xuất huyết não hay gặp ở những người bị dị dạng mạch máu não hoặc là tăng huyết áp gây vỡ mạch. Vì thế khi cơ thể xuất hiện các dấu hiệu đau đầu, các cơn động kinh hoặc gia đình có người bị dị dạng mạch máu não thì chúng ta nên đi khám, kiểm tra loại trừ các nguy cơ xuất huyết não.

PV: Vâng! Xin trân trọng cảm ơn BS.