Hàng năm, vào mùng 9 tháng Giêng, hàng ngàn người dân cùng du khách trong cả nước đổ về gò Thị Thùng (xã An Xuân, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên) xem hội đua ngựa gò Thì Thùng.

Chính sự chân chất, mộc mạc nhưng không kém phần hấp dẫn của hội đua đã làm nên nét duyên của ngày hội, trở thành một điểm hẹn văn hóa.

Tưng bừng vó ngựa

Không nhớ rõ môn đua ngựa ở đây có từ bao giờ, chỉ biết rằng những ngày mới giải phóng ở xã miền núi An Xuân này ngày Tết vắng vẻ, vậy là thanh niên rủ nhau dắt ngựa ra gò Thì Thùng... đua với nhau.

Địa danh Quán Cau bây giờ đặt cho con đèo trên đường thiên lý Bắc - Nam, nhìn xuống thắng cảnh quốc gia đầm Ô Loan. Gò Điều giờ thuộc xã An Hòa (huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên).

Dọc dài vùng bán sơn địa này, người dân vẫn còn nuôi, kinh doanh và sử dụng ngựa thồ.

Gò Thì Thùng bằng phẳng và rộng mênh mông, mọc đầy hoa sim tím. Ngựa đua là những chú ngựa hàng ngày cùng họ lên rẫy thồ hàng, được khoác thêm tấm vải màu cho thêm phần long trọng. Những cô gái trong làng đến xem cũng hái những bó hoa rừng quanh đấy tặng cho người chiến thắng trong cuộc đua. Rồi thôn này thi với thôn kia, đến nay hội đua ngựa đã lan rộng ra toàn tỉnh Phú Yên.

Năm nay, hôi đua ngưa gò Thì Thùng có sự tham gia của 32 kỵ mã cùng 32 kỵ sỹ, trong đó có 28 kỵ mã đến từ 4 xã vùng cao của huyện Tuy An là An Xuân, An Hiệp, An Thọ, An Lĩnh và 4 kỵ mã đến từ huyện Đông Hòa. Mỗi đợt đua, chọn 4 kỵ mã ra trường đua. Sau đó, chọn ngựa về nhất để vào thi bán kết, rồi chung kết. Các kỵ sĩ chính là những nông dân chân lấm tay bùn. Kỵ sĩ trẻ nhất trong hội đua khoảng 20 tuổi và người lớn nhất đã trên 60 tuổi, kể cả những người có thâm niên 30, 40 năm đua ngựa.

Có điều khá lạ là kỵ mã tham gia cuộc đua là ngựa cái, chuyên thồ nông sản của người địa phương, còn ngựa đực chỉ được dắt đến để ... làm cảnh, không cho tham gia đua. Sau tiếng trống khai hội, cua đua bắt đầu. Tuy nhiên, khi xuất phát thì đủ, nhưng về sau cứ rớt dần, khi đến đích chỉ còn 1, 2 kỵ mã.

Số còn lại xé cả hàng rào người chạy ra ngoài theo tiếng hí của bạn tình. Số khác chỉ có ngựa, còn người đã té ngã từ nào. Người và ngựa đều không chuyên nhưng không khí trường đua hấp dẫn. Tiếng trống giục, tiếng vỗ tay, tiếng hò reo cổ vũ đã làm cho cuộc đua tăng thêm sức nóng.

Những kỵ mã phi nước đại trên đường đua

Thích thú khi xem đua ngựa ở gò Thì Thùng, anh Nguyễn Trần Nam (ở TP.Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên) cho biết: "Gia đình tôi đến xem hội đua ngựa từ rất sớm. Những kỵ sĩ già có, trẻ có điều khiển những con ngựa thường ngày vẫn thồ hàng, kéo cày nay chạy trên đường đua rất thú vị.

Qua các vòng đua, tôi thấy ngựa chạy rất hay. Nhiều ngựa phi nước đại đua nhau về đích, hấp dẫn không kém gì những cuộc đua chuyên nghiệp. Xem hội đua này, khán giả nhiều phen nín thở khi có ngựa chạy quá đà lao ra khỏi sân, phi thẳng về phía rào chắn; có lúc lại thót tim khi có người ngã ngựa".

Kết thúc hội đua, giải nhất thuộc về kỵ sĩ Nguyễn Thành Trung, giải nhì thuộc về kỵ sĩ Lê Văn Thu, đồng giải ba là kỵ sĩ Ngô Văn Nhựt và Nguyễn Hữu Sơn. Tất cả 4 kỵ sĩ đạt giải đều ở xã An Hiệp.

Theo ông Phạm Văn Bảy - Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Yên, phần thưởng cho người và ngựa về nhất là một khoản tiền nhỏ mang tính tượng trưng. Cái được lớn nhất là cả người thua, người thắng lẫn người đi cổ vũ đều cảm thấy thích thú, vui vẻ trong ngày xuân.

"Tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên, hội đua ngựa g&ogr