“Báu vật” lim xanh cổ thụ nghìn năm tuổ.i và những cây chuyện ly kỳ xảy ra với “cụ” lim này

Vườn Quốc gia Bến En (thuộc huyện Như Thanh và Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa) từng được biết đến như là “thủ phủ” của loài lim xanh.

Tuy nhiên, do khai thác cạn kiệt nên hiện nay chỉ còn sót lại duy nhất một cây lim xanh cổ thụ, mà người dân trong vùng xem như là “ báu vật” nghìn năm tuổ.i.

Lâm tặc từng nhiều lần đốn hạ cây lim xanh nhưng không thành

Lim xanh là một trong “tứ thiết mộc” hay còn gọi là 4 loại gỗ có độ bền chắc và độ cứng rất cao đó là đinh, lim, sến, táu. Do đó, lim là loại gỗ quý, rất có giá trị trên thị..

Hiện lim xanh được phân bổ chủ yếu ở một số tỉnh như Lạng Sơn, Phú Thọ, Quảng Ninh, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa… Cây lim xanh ở Vườn quốc gia Bến En là một trong số ít những cây lim lớn, nghìn năm tuổ.i còn sót lại ở Việt Nam.

Cây lim xanh cổ thụ duy nhất còn sót lại, thuộc quản lý của Vườn Quốc gia Bến En (Thanh Hóa). Ảnh: Hữu Dụng

Theo chỉ dẫn của người dân, chúng tôi tìm về xã Xuân Khang (huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa) để được tận mắt chứng kiến cây lim xanh duy nhất còn sót lại ở đây, mà người dân trong vùng vẫn xem như là “báu vật” tự nhiên, ra sức bảo vệ cây.

Theo quan sát, cây lim xanh có dáng trực, thẳng, chiều cao ước chừng hơn 40m, đứng sừng sững trên ngọn đồi cao với bộ rễ ăn sâu vào lòng đất. Gốc cây to 4 đến 5 người ôm mới hết, thân cây sần sùi, mốc meo với nhiều vết cắt.

Cây có dáng trực, thẳng, chiều cao ước chừng 40m. Ảnh: Hữu Dụng

Người dân địa phương không ai biết chính xác cây có từ bao giờ, họ chỉ truyền tai nhau rằng cây lim đã đứng sừng sững giữa vùng đất này hàng nghìn năm và có nhiều câu chuyện ly kỳ đã xảy ra với “cụ” cây này.

Theo lời kể của người dân, vào khoảng thập niên những năm 80, 90 của thế kỷ trước, Vườn Quốc gia Bến En từng là trung tâm phân bổ của loài lim xanh, loài gỗ quý này có mặt ở khắp mọi nơi, hễ cứ bước vào rừng là bắt gặp lim xanh.

Gốc cây to 4 – 5 người ôm mới hết. Ảnh: Hoài Thu

Tuy nhiên, dưới sức ép từ nhu cầu thị trường và tàn phá của cánh lâm tặc trong khi các giải pháp trong việc đóng cửa rừng và quản lý tài nguyên ở thời điểm đó còn nhiều bất cập, nhiều khu rừng đã bị chặt phá không thương tiếc.

Rừng lim ngày càng bị thu hẹp về diện tích, dần dần bị “xóa sổ” gần hết. May mắn chỉ có một cây lim xanh cổ thụ còn sót lại sau khi lâm tặc nhiều lần tìm cách đốn hạ nhưng bất thành. Hiện trên thân cây vẫn còn dấu vết của nhiều vết cắt, trong đó có một vết khá lớn được cắt sâu vào thân cây.

Thân cây sần sùi, mốc meo. Ảnh: Hữu Dụng

Không những bị lâm tặc lăm le đốn hạ, theo người dân địa phương, gần 10 năm trước, một vụ cháy bất ngờ xảy ra ngay trên ngọn cây lim. Lực lượng kiểm lâm đã phải huy động hàng chục người tìm cách dập lửa. Do vị trí cháy cách mặt đất khá cao nên phải mất một thời gian, lực lượng cứu hộ mới dập được lửa.

Tưởng chừng cây sẽ chế.t do những vết cắt cứa vào sâu trong thân gỗ hay sau khi bị cháy rụi một cành lớn nhưng bằng sự kỳ diệu nào đó, cây lim xanh vẫn sống, tồn tại như một minh chứng cho sức sống bền bỉ của loài cây cổ thụ quý hiếm.

Trên thân cây hiện còn dấu 2 vết cắt lớn do lâm tặc để lại. Ảnh: Hữu Dụng

Bảo tồn “cụ” lim xanh, khôi phục nguồn gen quý

Theo báo cáo của Vườn Quốc gia Bến En, cây lim xanh nghìn năm tuổ.i đã không còn khả năng ra hoa từ năm 2011 khi bị lâm tặc cắt 1/4 đường kính gốc. Tuy nhiên, sau nhiều năm bảo vệ, chăm sóc, phục tráng đến nay cây lim vẫn phát triển xanh tốt.

Cây lim trở thành niềm tự hào của người dân, biểu tượng cho sự trường tồn cũng như đời sống tâm linh, nét đẹp văn hoá của đồng bào dân tộc ở đây.

Một phần gốc cây mục rỗng do vết cắt sâu vào thân cây. Ảnh: Hữu Dụng

Nhận định cây lim nghìn tuổ.i sẽ còn bị lâm tặc nhòm ngó, Vườn Quốc gia Bến En đã cho đặt ngay một trạm kiểm lâm cách cây không xa để bảo vệ cây gỗ quý. Thường xuyên cắt cử cán bộ tuần tra, kiểm soát khu vực trên và đặc biệt luôn có người giám sát chặt chẽ đối tượng lạ ra vào khu vực trên.

Được biết, vào khoảng thời gian từ năm 2011- 2013, Vườn Quốc gia Bến En cũng đã thực hiện dự án “Bảo tồn và phát triển loài Lim xanh (Erythrophleum Fordii Oliv) tại Vườn Quốc gia Bến En tỉnh Thanh Hoá”. Trong đó có một nội dung là phục tráng và bảo tồn cây Lim nghìn năm tuổ.i bằng nhiều biện pháp.

Thân cây có nhiều chỗ bị mục rỗng. Ảnh: Hữu Dụng

Bao gồm việc xây dựng hàng rào bảo vệ, tuyên truyền cho cộng đồng về công tác bảo tồn đa dạng sinh học nói chung và bảo tồn cây Lim xanh cổ thụ nói riêng; phát dọn dây leo, bụi rậm; phun thuố.c xử lý nấm, mục, diệt mối quanh gốc; phun thuố.c kích thích sinh trưởng cho cây…

Ngoài ra, lực lượng chức năng cũng tiến hành điều tra đặc điểm phân bố, đặc điểm hình thái, sinh thái, đặc điểm tái sinh của loài lim xanh. Giám sát tại những khu vực có lim xanh còn sót lại, đồng thời, theo dõi quá trình sinh trưởng của cây ở vườn ươm, rừng trồng và rừng tự nhiên. Từ đó, xây dựng bản đồ hiện trạng, phân bố loài lim xanh ở Vườn Quốc gia Bến En để triển khai việc bảo tồn và phát triển loài.

Hiện cây lim xanh vẫn đang sinh trưởng, phát triển tốt. Ảnh: Hữu Dụng

Từ đề án này, Vườn Quốc gia Bến En đã khoanh vùng khoảng 1.000 ha Lim xanh tự nhiên và trồng mới khoảng 5 ha rừng Lim (được lấy hạt từ cây Lim cổ thụ và hạt Lim trong rừng) để phục vụ cho việc phát triển, bảo tồn loài. Nhờ đó, hiện trên địa bàn Vườn Quốc gia Bến En đã có nhiều cánh rừng lim xanh đang sinh trưởng, phát triển tốt, góp phần tạo nên sự đa dạng sinh học tại đây.