6 tháng sau thoả thuận khoáng sản Mỹ – Ukraine: Cơ hội và thách thức

Sau nửa năm triển khai, Quỹ Tái thiết Mỹ – Ukraine đang trở thành trụ cột chiến lược giúp Kiev hiện đại hóa ngành khai khoáng và tái cấu trúc nền kinh tế hậu chiến .

Tổng thống Mỹ Donald Trump đón Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 18/8/2025). Ảnh: THX/TTXVN

6 tháng sau khi Quỹ Đầu tư Tái thiết Mỹ-Ukraine (USURIF), thường được gọi là “ thỏa thuận khoáng sản ”, được chính thức hóa, thỏa thuận này đã trở thành một trụ cột chiến lược quan trọng, liên kết lợi ích kinh tế và an ninh của cả Mỹ và Ukraine.

Theo học giả Eric Green tại Carnegie Endowment về Hoà bình Quốc tế, Quỹ USURIF ban đầu được hình thành như một phần trong “Kế hoạch chiến thắng” của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, nhưng nó cũng phản ánh ưu tiên của chính quyền Tổng thống Donald Trump đối với “ngoại giao giao dịch có thể chứng minh được lợi ích hữu hình cho Mỹ”.

Từ bất đồng đến quan hệ đối tác bình đẳng hơn

Việc đàm phán USURIF ban đầu gặp nhiều căng thẳng. Tổng thống Trump xem trọng việc quỹ này tập trung vào nguồn tài nguyên khoáng sản của Ukraine nhằm khắc phục mối quan hệ mà ông cho là không cân bằng, thậm chí đề xuất trao cho Mỹ “50% tài nguyên khoáng sản của Ukraine” – một dự thảo mà các nhà phân tích mô tả là tương tự như “khoản bồi thường áp đặt cho Đức sau Thế chiến thứ nhất”.

Đối với Ukraine, điểm hấp dẫn chính là nhận được đảm bảo an ninh từ Mỹ. Mặc dù Tổng thống Zelensky “sẵn sàng đưa ra những nhượng bộ đáng kể”, chính quyền Mỹ đã phản đối đề xuất này, dẫn đến “một cuộc họp căng thẳng vào ngày 28/2 tại Phòng Bầu dục” và tạm thời đình chỉ viện trợ an ninh.

Cuối cùng, một thỏa hiệp đã đạt được, điều chỉnh các yêu cầu của Mỹ và biến USURIF thành một quan hệ đối tác bình đẳng hơn. Theo thỏa thuận cuối cùng, USURIF “tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập một công ty đối tác” để đầu tư vào tài nguyên thiên nhiên và cơ sở hạ tầng của Ukraine.

Điều quan trọng, USURIF định nghĩa viện trợ an ninh của Mỹ là một khoản đóng góp vốn thay vì hoạt động từ thiện, điều này “củng cố lập luận trong chính quyền Mỹ ủng hộ việc hỗ trợ nỗ lực kháng cự của Ukraine”.

6 tháng sau thỏa thuận, Ukraine đã đạt được những bước tiến quan trọng trong việc tái thiết nền tảng địa chất và khuôn khổ thể chế, vốn là chìa khóa cho sự thành công của quỹ. Di sản công nghiệp của Ukraine có nguồn gốc sâu xa từ tổ hợp quân sự-luyện kim của Liên Xô, nhưng hiện tại nước này đang thiếu một hệ thống đánh giá địa chất hiện đại, khi mà dữ liệu hiện có đã cũ từ 30 đến 60 năm, theo chuyên gia Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Các loại khoáng sản Quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS).

Để hiện đại hóa năng lực này, chính phủ Ukraine đã nâng cấp ngành khai khoáng lên thành ưu tiên quốc gia và đang thực hiện các cải cách sau:

Thứ nhất, số hóa kho lưu trữ: Thông qua quan hệ đối tác với Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, Ukraine đang số hóa toàn bộ kho lưu trữ địa chất thời Liên Xô, với 60.000 cuốn sách, tạp chí và tài liệu được quét và cấu trúc thành một kho lưu trữ kỹ thuật số duy nhất.

Thứ hai, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế: Ukraine gần đây đã áp dụng Khung Phân loại Tài nguyên và Trữ lượng của Liên hợp quốc năm 2019, một tiêu chuẩn quốc tế để đánh giá tiềm năng tài nguyên.

Tuy nhiên, do điều kiện thời chiến hạn chế các phương pháp lập bản đồ tiên tiến, việc khoan ban đầu sẽ tập trung vào các khu vực có dữ liệu cơ sở hiện có.

Thách thức và tiềm năng tương lai

Quỹ USURIF được xem là một “minh chứng cho một mô hình tài chính phát triển chiến lược mới”, khi chuyển đổi cách Washington tiếp cận công cuộc tái thiết hậu xung đột “thông qua đầu tư thay vì viện trợ truyền thống”, chuyên gia Baskaran lưu ý, đồng thời nhấn mạnh rằng thỏa thuận này có tiềm năng giúp “đưa Ukraine vào chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng của phương Tây”.

Tuy nhiên, việc hiện thực hóa thành công thành phần khoáng sản của USURIF phụ thuộc vào ba yếu tố chính:

Một là huy động vốn tư nhân: Thỏa thuận ban đầu cam kết 150 triệu USD từ chính phủ Mỹ và Ukraine, nhưng sự thành công đòi hỏi phải huy động được nguồn vốn tư nhân đáng kể.

Hai là xác định và triển khai các dự án chiến lược: Danh sách của quỹ bao gồm “55 loại khoáng sản cũng như các dự án dầu khí”. Ba là đầu tư vào cơ sở hạ tầng hỗ trợ và kiến ​​trúc chính sách.

Các chuyên gia cũng đưa ra những khuyến nghị cụ thể để thúc đẩy quỹ, bao gồm đầu tư vào việc tái chế chất thải mỏ cũ (ví dụ: tận dụng 300.000-400.000 tấn chất thải uranium chứa 5-10 loại kim loại quý hiếm) và sử dụng lại các quỹ USAID bị bỏ lại sau khi Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ bị giải thể.

Tóm lại, USURIF đánh dấu một sự thay đổi chiến lược. Mặc dù Ukraine đã có những tiến bộ ban đầu về thể chế, việc khai thác hết tiềm năng của quỹ này sẽ phụ thuộc vào khả năng thu hút vốn tư nhân và đảm bảo sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, an ninh và ngoại giao.