UAV và cuộc chiến kiến voi

Công nghệ đang thay đổi tình hình chiến trường Ukraine, với sự xuất hiện dày đặc của máy bay không người lái ( UAV) và xuồng không người lái (USV).

Tình báo quân sự Ukraine đầu tháng 9 này bất ngờ thừa nhận đã tấn công bằng UAV ngay trong lãnh thổ Nga.

UAV dường như đang là vũ khí hàng đầu mà Ukraine sử dụng nhằm đ.ánh đòn tâm lý lên Nga trong cuộc xung đột chưa có hồi kết. Trong khi đó, phía Nga cũng tăng cường sử dụng UAV đáp trả đối phương. Mỗi ngày, có hàng chục UAV như những đàn kiến lặng lẽ xâm nhập, tấn công khiến những chú voi chiến của cả hai bên nhiều khi thất thế…

1. Dưới cái nắng mùa hè như thiêu đốt tại một địa điểm bí mật ở Ukraine, một chiếc UAV gần như tàng hình đang tiến đến từ xa. Nhà sản xuất máy bay không người lái Valeriy Borovyk hào hứng chia sẻ với CNN, chiếc UAV chiến đấu này được thiết kế để tấn công các vũ khí rất đắt đỏ của Nga. Nó được gọi là “Vidsyich”, có nghĩa là “đẩy lùi” trong tiếng Ukraine, với tầm b.ắn 40 km và có thể mang đầu đạn nặng từ 2 đến 3 kg. Công ty của ông Borovyk đang trong quá trình nâng cấp quy mô sản xuất Vidsyich sau khi ký thỏa thuận với một nhà máy ở Ukraine, nơi sẽ tăng sản lượng từ 50 UAV lên hơn 1.000 chiếc/tháng. Thực tế, công ty của ông Borovyk chỉ là một trong hàng chục nhà phát triển UAV đang nổi rầm rộ tại Ukraine.

Binh sĩ Ukraine thử nghiệm UAV tại Bakhmut, tháng 11/2022.Ảnh: Reuters

Tại một khu công nghiệp ở miền Bắc Ukraine, hai cựu quản lý cấp cao của Microsoft và một nhóm kỹ sư đang chế tạo loại UAV quân sự mới có thể di chuyển trên quãng đường dài và mang theo trọng tải lớn. Đó là AeroDrone, vốn là hãng sản xuất UAV phục vụ nông nghiệp trước xung đột, nhưng giờ đang cung cấp UAV cho lực lượng vũ trang Ukraine, với khả năng chế tạo các mẫu UAV có thể chở tới 300 kg hoặc bay xa vài nghìn km.

UAV lần đầu tiên được Ukraine triển khai để giúp pháo binh xác định vị trí các mục tiêu của Nga và giờ đây, giới quan sát tin rằng chúng đang được sử dụng để tấn công các mục tiêu bên trong lãnh thổ Nga. Thư ký Hội đồng Quốc phòng và An ninh quốc gia Ukraine, Oleksiy Danilov, từng nói với Reuters rằng các UAV t.ự s.át, hay còn gọi là UAV kamikaze, sẽ là trọng tâm đặc biệt của Ukraine trong năm nay. Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov hồi tháng 3/2023 từng tiết lộ chính phủ nước này hiện đang hợp tác với hơn 80 nhà sản xuất UAV có trụ sở tại Ukraine. Ukraine đồng thời cho biết họ sẽ chi gần 550 triệu USD cho UAV vào năm 2023 và thành lập các đơn vị tấn công UAV trong lực lượng vũ trang của mình.

Vì sao Ukraine lại chọn con đường này? UAV hay các loại drone tấn công khác chỉ là một phần của cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine hiện đang bị thống trị bởi pháo binh, bộ binh và tên lửa. Moscow đã có thể tấn công các mục tiêu trên khắp Kiev bằng tên lửa tầm xa, điều mà Kiev thiếu. Đối với Ukraine, vốn đang thiếu hụt ngân sách, nền kinh tế bị tàn phá bởi chiến tranh và chính phủ hiện đang phụ thuộc vào nguồn tài chính quốc tế, UAV là một phương pháp ít tốn kém để giành lợi thế phản công.

Khía cạnh đáng lưu tâm nhất có lẽ nằm ở việc số lượng lớn UAV tại Ukraine là UAV dân sự, với mục đích sử dụng ban đầu là cho thương mại hay nông nghiệp. Vì chúng được chế tạo không phải để phục vụ chiến tranh nên những chiếc UAV dân sự khó tồn tại trên chiến trường. Ukraine tìm cách thay đổi cục diện này bằng việc vừa khai thác số UAV dân sự sẵn có, vừa đầu tư sản xuất loạt UAV quân sự tối ưu.

Mục tiêu chiến lược này dễ dàng đạt được vì UAV không chỉ rẻ hơn rất nhiều so với các nhóm khí tài hiện đại công nghệ cao, mà còn được nhận được hỗ trợ nguồn vốn từ rất nhiều nhóm tư nhân chuyên về công nghệ. Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov từng nói: “UAV có khả năng thay đổi cuộc chơi trên chiến trường giống như cách mà pháo phản lực MLRS của phương Tây đã làm vào năm ngoái”.

UAV Vidsyich được thử nghiệm. Ảnh: CNN

Không thể phủ nhận, UAV là mục tiêu dễ dàng vì chúng thường không được chế tạo để tàng hình trước hệ thống phòng thủ trên không. Song, UAV có khả năng bay thấp, tính cơ động cao, đường bay lại khó xác định nên khó bị các hệ thống phòng không thông thường phát hiện hoặc b.ắn hạ. Trong khi đó, việc đầu tư hệ thống b.ắn hạ UAV còn tốn kém hơn nhiều so với sản xuất UAV giá rẻ.

Theo ECFR, có rất nhiều hệ thống UAV khác nhau đang được sử dụng tại Ukraine, tất cả đều có chức năng xác định vị trí căn cứ của đối phương, quan sát chuyển động của binh lính và chọn mục tiêu. Đó có thể là loại UAV rất nhỏ – chẳng hạn như Black Hornet có sải cánh chỉ 12cm, cho đến UAV có sải cánh hơn 15m. Khi xung đột mới nổ ra, lực lượng Ukraine đã sử dụng UAV quân sự có vũ trang như Bayraktar TB2 do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất mang theo tên lửa để nhắm mục tiêu vào đoàn xe Nga đang hướng tới Kiev. UAV kamikaze cũng được sử dụng rộng rãi.

Theo Newsweek, các chuyên gia cho rằng Ukraine có thể đang sử dụng loại UAV này để nhắm vào Moscow. Một trong những mẫu UAV tiềm năng hiện nay của Ukraine là Morok, dòng UAV t.ự s.át tốc độ cao do tư nhân phát triển, có thể mang theo lượng lớn thuốc nổ với tầm hoạt động lên tới vài trăm km. Morok là một trong các UAV được sử dụng trong cuộc tập kích vào một căn cứ quân sự tại bán đảo Crimea hôm 25/8.

Coi chiến lược UAV giá rẻ là lợi thế mới của mình, Kiev hiện đang tăng cường sản xuất UAV trong nước. Taras Chmut, một chuyên gia quốc phòng của Ukraine, cho biết sản lượng UAV nội địa của nước này đã tăng gấp 3 hoặc 4 lần kể từ khi xung đột nổ ra. Công suất có thể lên tới “vài nghìn” UAV mỗi năm nếu kinh phí và nguồn cung cấp linh kiện ổn định. Hiện, Chính phủ Ukraine đã huy động được hàng chục triệu USD từ cộng đồng để cung cấp thiết bị cho quân đội, bao gồm cả UAV, trong bối cảnh quy mô tổng thể của biệt đội UAV mới của Ukraine đã tăng “hàng chục lần” kể từ tháng 2/2022 nhờ nguồn cung từ nước ngoài, sản xuất nội địa và từ việc kêu gọi gây quỹ cộng đồng.

Tuy nhiên, thách thức đối với việc mở rộng sản xuất UAV là rất lớn. Theo chuyên gia Chmut, rào cản đối với việc sản xuất hàng loạt là sự phụ thuộc vào các bộ phận do nước ngoài cung cấp như động cơ và hệ thống liên lạc. Đại diện AeroDrone cũng từng bày tỏ lo ngại về thủ tục vận chuyển linh kiện qua hải quan, khi quá trình xin giấy chứng nhận sử dụng UAV cho mục đích quân sự là vấn đề lớn của Chính phủ Ukraine. Bên cạnh đó, theo Washington Post, năng lực quản lý đội quân UAV của Ukraine còn hạn chế, bao gồm việc thiếu một cấu trúc chỉ huy, quản lý thống nhất.

Lực lượng quân đội, tình báo, an ninh Ukraine và cả các tổ chức tư nhân đều phát triển chương trình UAV riêng mà không có sự phối hợp với nhau. Điều này giúp gia tăng tính cạnh tranh và bảo mật, nhưng lại gây trở ngại cho tối ưu hóa tính năng và quá trình sản xuất UAV. Tình trạng tham nhũng, quan liêu và lợi ích nhóm dai dẳng trong ngành công nghiệp quốc phòng, việc thiếu linh kiện và chuyên gia cũng là những thách thức mà Ukraine đang phải đối mặt.

UAV Bayraktar TB2 của Ukraine diễn tập tại tỉnh Mykolaiv hồi tháng 6/2021. Ảnh: Ukrinform

2. Nhưng, chiến lược liều lĩnh vẫn được Ukraine áp dụng ngày một mạnh mẽ hơn, với nhiều dạng thiết bị không người lái khác được ra đời. Bên cạnh UAV, xuồng không người lái (USV) đã được Ukraine sử dụng, đáng chú ý nhất là trong cuộc tấn công vào Hạm đội Biển Đen của Nga ở Sevastopol. Gần đây hơn, lực lượng Ukraine đã làm hư hại một tàu đổ bộ của Nga và tấn công một tàu chở nhiên liệu của Nga bằng USV. Cuộc chơi công nghệ trên chiến trường thực sự được Ukraine dồn t.iền và dồn nguồn lực. Militarnyi hôm 5/9 đưa tin, lực lượng vũ trang Ukraine sẽ sử dụng UAV chiến đấu được trang bị trí tuệ nhân tạo (AI) trên t.iền tuyến.

Bộ Quốc phòng nước này đã cấp giấy phép cung cấp Saker Scout cho quân đội. Song, chuyên gia về UAV chiến tranh James Rogers, giáo sư tại Đại học Nam Đan Mạch, vẫn đ.ánh giá rằng năng lực của UAV Ukraine vẫn tụt hậu so với Nga, nhất là thời gian gần đây, truyền thông phương Tây đã nhắc nhiều đến máy bay không người lái cảm tử Lancet của Nga, mô tả UAV này là loại vũ khí vô cùng lợi hại có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho Ukraine.

Nói về cuộc đua công nghệ trên chiến trường Ukraine, ông Thomas Withington, một nhà phân tích quân sự chuyên về chiến tranh điện tử, nhận định: “Chiến tranh điện tử là một cuộc chạy đua liên tục về công nghệ và cứ mỗi giải pháp mới được đưa ra thì lại có một giải pháp đối kháng với nó. Điều này được ví như trò chơi mèo vờn chuột không hồi kết”.