Thuố.c không kê đơn có phải là thuố.c không có độc tính?

Nhiều người khi nghe nói thuố.c không cần kê đơn là vội nghĩ ngay những loại thuố.c này không có độc tính, dùng sao cũng được, bởi nếu độc thì bác sĩ đã phải lưu ý kê đơn rồi.

Nhiều người khi nghe nói thuố.c không cần kê đơn là vội nghĩ ngay những loại thuố.c này không có độc tính, dùng sao cũng được, bởi nếu độc thì bác sĩ đã phải lưu ý kê đơn rồi. Chính suy nghĩ này đã gián tiếp gây ra nhiều vụ ngộ độc thuố.c giảm đau, các loại men vi sinh, men tiêu hoá… vừa qua.

Có hai loại thuố.c hiện được bán tại các nhà thuố.c, đó là thuố.c bán theo đơn thuố.c của bác sĩ, gọi là thuố.c kê đơn (thuố.c kê toa) và thuố.c bán không cần đơn thuố.c, gọi là thuố.c không kê đơn. Cả hai loại này đều đòi hỏi phải sử dụng đúng mới đạt hiệu quả và an toàn.

Thuố.c nào cũng có độc tính

Thuố.c kê đơn là thuố.c nếu không dùng đúng chỉ định của bác sĩ kê trong đơn thuố.c có thể nguy hiểm đến tính mạng, sức khoẻ người dùng thuố.c. Còn thuố.c không kê đơn, còn gọi là thuố.c OTC (viết tắt của Over The Counter, có nghĩa thuố.c bán ở quầy không cần đơn thuố.c) là thuố.c có độc tính thấp, không có những tác dụng phụ có hại nghiêm trọng.

Thuố.c OTC cũng là thuố.c dùng trong điều trị các bệnh thông thường và người bệnh có thể tự điều trị, không nhất thiết có thăm khám, chỉ định thuố.c hoặc theo dõi của bác sĩ. Từ ngày 1.7.2009, bộ Y tế Việt Nam đã ban hành danh mục thuố.c không kê đơn và hướng dẫn thực hiện danh mục này. Theo đó, có hai loại: danh mục thuố.c hoá dược và danh mục thuố.c có nguồn gốc từ dược liệu.

Nhìn vào danh mục thuố.c hoá dược (thuố.c tây) không kê đơn, ta sẽ thấy bao gồm những thuố.c mà người bệnh có thể mua để tự điều trị các bệnh nhẹ, như thuố.c giảm đau hạ nhiệt trị cảm sốt, thuố.c trị ho, trị tiêu chảy, trị táo bón, hay thuố.c bổ sung vitamin, chất khoáng,…

Đơn cử là thuố.c giảm đau hạ nhiệt paracetamol. Không chỉ có paracetamol không thôi mà còn có paracetamol phối hợp với các thuố.c khác, đặc biệt có cả paracetamol phối hợp với thuố.c gây nghiệ.n codein.

Trước đây, paracetamol phối hợp với codein thuộc loại kê đơn, bởi liên quan đến tính chất gây nghiệ.n và không an toàn nếu dùng sai (dùng tuỳ tiện dài ngày sẽ đưa đến nghiệ.n như nghiệ.n ma tuý).

Nay, thuố.c phối hợp này thuộc loại không kê đơn nhưng được chú thích: “dạng thuố.c chia liều không được chứa 30mg codein/đơn vị dạng thuố.c” và đặc biệt: “thành phẩm chứa paracetamol và codein được bán không cần đơn với số lượng tối đa cho mười ngày sử dụng”.

Như vậy, trong danh mục thuố.c không kê đơn vẫn có thuố.c có “những điều kiện bắt buộc có sự tuân thủ của người phân phối và người sử dụng thuố.c” chứ không phải sử dụng dễ dàng vô điều kiện.

Sở dĩ trong danh mục có loại thuố.c đặc biệt này là vì paracetamol và codein cần được mua dễ dàng hơn để đáp ứng thuận lợi việc chăm sóc điều trị đau theo phác đồ “ba bước thang giảm đau” của tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Theo phác đồ đó, khi mới đau, tức đau nhẹ chỉ cần dùng thuố.c giảm đau thông thường là paracetamol; đau mức cao hơn là đau trung bình nên dùng thuố.c kết hợp như paracetamol và codein; còn đau nặng như đau ung thư phải dùng thuố.c gây nghiệ.n mạnh như morphin.

Hiện nay ở ta, bệnh nhân đau loại trung bình cũng khá nhiều nên thuố.c paracetamol và codein được xếp vào loại không kê đơn để người bệnh dễ tiếp cận với thuố.c điều trị hiệu quả là hợp lý.

Phải thận trọng hơn cả thuố.c kê đơn

“Vì dùng bất kể liều lượng mà trong thời gian qua, đã có nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol, đa số là trẻ con”.

Khi nghe nói đến thuố.c không kê đơn, người dùng thuố.c thường có sự hiểu lầm thuố.c loại này dùng sao cũng được. Vì vậy, có người cứ mua các loại thuố.c hoặc chế phẩm như thuố.c bổ sung vitamin, chất khoáng, các axit amin, các loại men vi sinh, men tiêu hoá, chất bổ dưỡng như nhân sâm… dùng bừa bãi, bất kể liều lượng.

Đúng là các loại thuố.c ấy mua không cần đơn (men vi sinh, nhân sâm được kể là “thực phẩm chức năng” không phải thuố.c nên cũng thuộc loại mua không cần đơn) nhưng người dùng phải có sự hiểu biết nhất định về các thuố.c không kê đơn, để sử dụng đạt hiệu quả và an toàn, đặc biệt là liều lượng và cách dùng.

Để có thông tin, người dùng thuố.c có thể hỏi dược sĩ tại nhà thuố.c. Nước ta đang hướng đến các nhà thuố.c phải đạt chuẩn thực hành nhà thuố.c tốt – GPP chính là để đạt đến dược sĩ tư vấn dùng thuố.c trong mọi trường hợp.

Trong tình hình hiện nay, cách tốt nhất để có thông tin về thuố.c, đặc biệt thuố.c không kê đơn, là xem tờ hướng dẫn dùng thuố.c. Nếu mua thuố.c viên rời, không mua nguyên lọ thuố.c, ta vẫn có quyền đòi hỏi nhà thuố.c cho xem tờ này.

Trong tờ hướng dẫn dùng thuố.c, ta cần đọc: thành phần – công thức (để biết đó đúng là dược chất sử dụng), chỉ định (những trường hợp dùng thuố.c này), chống chỉ định (những trường hợp không được dùng thuố.c này), cách dùng – liều lượng, tương tác thuố.c…

Tóm lại, cả hai loại thuố.c kê đơn và không kê đơn đều đòi hỏi sử dụng đúng cách, thận trọng. Riêng thuố.c không kê đơn vì mua dễ dàng nên đòi hỏi càng phải thận trọng hơn đối với người dùng thuố.c.

Ngộ độc Paracetamol do dùng bất kể liều lượng

Khi dùng thuố.c paracetamol, ít nhất phải biết thông tin về liều dùng của paracetamol như sau: liều thông thường hạ sốt cho trẻ là 10mg/kg cân nặng, ngày uống 3 – 4 lần; liều tối đa cho trẻ là không quá 60mg/kg/ngày.

Còn đối với người lớn, mỗi lần uống 500mg, ngày uống 3 – 4 lần, không nên quá 4g trong ngày. Riêng với người cao tuổ.i nên dùng liều thấp hơn do chức năng gan kém. Chính vì dùng bất kể liều lượng mà trong thời gian qua, đã có nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol, đa số là trẻ con.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức
Theo SGTT