Thận trọng khi dùng thuố.c chống viêm không steroid

Hiện nay các bệnh có liên quan đến xương khớp khá phổ biến, đặc biệt loại bệnh này thường xảy ra ở những người cao tuổ.i.

Một trong những loại thuố.c thường được sử dụng trong điều trị triệu chứng giảm đau là thuố.c chống viêm không steroid. Thuố.c có thể gây nên những phản ứng có hại về đường tiêu hóa, có khi rất nặng và được xem như một biến cố của việc dùng thuố.c. Vì vậy cần thận trọng khi dùng thuố.c để tránh những tai biến.

Cơ chế ảnh hưởng có hại của thuố.c

Theo nhà khoa học Manigand, các phản ứng có hại của thuố.c chống viêm không steroid (NSAID: non-steroidal anti-inflammatory drug) chiếm tỉ tệ từ 20 – 25% các phản ứng của các loại thuố.c nói chung. Trên thực tế loại thuố.c này được dùng khá phổ biến và có nhiều nơi mua thuố.c không cần có đơn thuố.c của bác sĩ; bệnh nhân, người nhà bệnh nhân có thể dễ dàng tự mua thuố.c và điều trị. Các nhà khoa học ước tính mỗi ngày trên thế giới có khoảng 30 triệu người bệnh sử dụng loại thuố.c chống viêm không steroid.

Các phản ứng có hại của thuố.c chống viêm không steroid gây nên thường do 4 cơ chế: thuố.c có tác dụng ức chế tổng hợp chất prostaglandin nội sinh, chất này là yếu tố rất cần thiết cho việc bảo vệ niêm mạc dạ dày chống lại các tác nhân tấ.n côn.g vì prostaglandin kích thích bài tiết chất nhầy, bài tiết bicarbonat; duy trì lưu lượng má.u đến niêm mạc và còn có khả năng giảm tiết acid chlorhydric. Thuố.c có độc tính có liên quan đến liều lượng. Thuố.c có thể gây nên phản ứng quá mẫn liên quan đến từng cơ địa của cá thể. Thuố.c có khả năng phát sinh tạo ra các chất chuyển hóa trung gian. Ngoài ra, phản ứng có hại của thuố.c cũng có thể do các yếu tố thuận lợi khác gồm: tuổ.i và giới tính như người cao tuổ.i và nữ giới dễ bị ảnh hưởng; người nghiệ.n rượu và thuố.c l.á; người mắc một số bệnh có sẵn như bệnh lý về dạ dày, xơ gan, giảm tiểu cầu, viêm khớp dạng thấp… Đồng thời trong điều trị có sự phối hợp nhiều loại thuố.c chống viêm không steroid với nhau, phối hợp thuố.c chống viêm không steroid với aspirin hoặc với thuố.c chống đông cũng có thể gây nên những phản ứng có hại.

Chả.y má.u tiêu hóa là nguy cơ tai biến được ghi nhận ở những người sử dụng thuố.c chống viêm không steroid

Trên lâm sàng, khi sử dụng thuố.c chống viêm không steroid ghi nhận tác dụng phụ có thể nhẹ như ợ nước, buồn nôn, chán ăn, rối loạn tiêu hóa… hoặc ở mức độ vừa như đau vùng thượng vị kiểu nóng rát, cơn đau tăng lên sau mỗi lần uống thuố.c và thường kèm theo triệu chứng nôn. Thực tế thấy các phản ứng có hại ở mức độ nhẹ và mức độ vừa này xảy ra với tỉ lệ từ 10 – 30% trường hợp ở những toa thuố.c được bác sĩ kê đơn. Tuy nhiên cũng có lúc gặp những tai biến nặng khi dùng thuố.c chống viêm không steroid nhưng ít hơn như chả.y má.u tiêu hóa và thủng dạ dày với tỉ lệ thấp từ 0,5 – 3%; mặc dù chiếm tỉ lệ thấp nhưng tất cả các cơ sở y tế cũng phải cần thận trọng, chú ý để phát hiện, xử trí phù hợp nhằm tránh hững hậu quá đáng tiếc có thể xảy ra.

Các phản ứng có hại cần thận trọng

Ngoài các phản ứng phụ ở mức độ nhẹ và mức độ vừa khi dùng thuố.c chống viêm không steroid đã nêu ở trên; trong quá trình điều trị cần quan tâm đến tai biến nặng do thuố.c gây nên như chả.y má.u tiêu hóa, thủng dạ dày và các thương tổn khác ở đường tiêu hóa.

Tỉ lệ thủng dạ dày có thể chiếm đến 60% các trường hợp đối tượng bệnh nhân có sử dụng thuố.c chống viêm không steroid trước đó vài ngày hoặc vài tuần

Chả.y má.u tiêu hóa là nguy cơ tai biến được ghi nhận ở những người sử dụng thuố.c chống viêm không steroid. Qua nghiên cứu, đối tượng này thường chiếm số lượng gấp đôi so với nhóm đối chứng và xảy ra gấp 4 lần ở những người bệnh sẵn có các cơ địa, yếu tố thuận lợi đã nói ở trên. Trong thực tế, khó có được một con số chính xác về biến cố này nhưng các nhà khoa học ước lượng tỉ lệ tai biến có thể xảy ra khoảng 1/6.000 đơn thuố.c được kê cho người sử dụng. Nguy cơ chả.y má.u tiêu hóa xảy ra có thể có tỉ lệ khác biệt tùy theo loại thuố.c chống viêm không steroid được sử dụng như Azapropazon, Piroxicam, Indomethacin, Naproxen, Diclofenac, Ibuprofen…

Thủng dạ dày cũng là một tai biến khó xác định mối liên quan về nhân quả giữa ảnh hưởng của thuố.c chống viêm không steroid đối với biến cố này. Một số công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trên những người bệnh thủng dạ dày ghi nhận tỉ lệ thủng dạ dày có thể chiếm đến 60% các trường hợp đối tượng bệnh nhân có sử dụng thuố.c chống viêm không steroid trước đó vài ngày hoặc vài tuần; tuy vậy nhận xét này chưa mang tính thuyết phục và không được nhiều người chấp nhận. Ngoài ra, tai biến thủng dạ dày và chả.y má.u dạ dày cũng có thể là biến chứng của một ổ loét sẵn có hoặc không được biết đến trước khi dùng thuố.c chống viêm không steroid. Trên thực tế, chỉ có phương pháp nội soi dạ dày mới xác định được căn nguyên của bệnh lý dạ dày và cần tiến hành thủ thuật này càng sớm càng tốt để xử trí phù hợp vì bệnh lý sẽ được hồi phục nhanh. Các nhà khoa học nhận thấy có khoảng 20% bệnh nhân dùng thuố.c chống viêm không steroid có những biểu hiện của viêm dạ dày do thuố.c dưới dạng thương tổn ban đỏ, phù nề, sung huyết; có chấm chả.y má.u là nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa; có vết trợt hoặc vết loét làm chả.y má.u nhiều và có thể gây thủng dạ dày. Các vết trợt thường cạn, bờ có nhiều vòng và trên nền của một loại viêm dạ dày lan tỏa. Các vết loét cấp tính thường nhỏ, đơn độc hoặc có nhiều ổ và thường ở vùng hang vị, tiề.n môn vị hoặc trên bờ cong lớn của dạ dày. Đối với một ổ loét cũ, hình ảnh thường thấy có bờ rõ, phù nề, quy tụ các nếp nhăn niêm mạc; dấu hiệu phù nề và sung huyết biểu hiện sự trỗi dậy của một ổ loét cũ do dùng thuố.c chống viêm không steroid. Nhiều nhà khoa học đã tổng kết qua công tác nghiên cứu về mối liên quan nhân quả giữa bệnh loét dạ dày và việc dùng thuố.c chống viêm không steriod nhận thấy bệnh loét dạ dày và dạ dày-tá tràng chiếm tỉ lệ khoảng 15 – 20% số trường hợp bệnh nhân dùng thuố.c; tai biến chả.y má.u và thủng dạ dày xảy ra cho 1,5% người có sử dụng thuố.c; có khoảng 34% bệnh nhân vào bệnh viện để chữa bệnh loét dạ dày sau thời gian đã dùng thuố.c này đều đặn, kéo dài; có đến 78% bệnh nhân t.ử von.g do biến chứng của bệnh loét dạ dày là những người đã thường dùng thuố.c chống viêm không steroid. Ngoài ra, những người cao tuổ.i dùng liên tục thuố.c thường có nguy cơ t.ử von.g do biến chứng của bệnh loét dạ dày tăng gấp 4 lần so với người thường. Ở Anh Quốc đã thống kê số bệnh nhân t.ử von.g do biến chứng của bệnh loét dạ dày có liên quan đến việc dùng thuố.c chống viêm không steroid cũng gần bằng số bệnh nhân t.ử von.g do bệnh hen phế quản. Ở Hoa Kỳ cũng đã ghi nhận số bệnh nhân bị biến chứng tiêu hóa do dùng thuố.c chống viêm không steroid bằng 1/2 số bệnh nhân AIDS… Chính vì vậy việc dùng thuố.c chống viêm không steroid cần đặc biệt thận trọng, quan tâm để chủ động ngăn ngừa những tai biến hay biến cố có thể xảy ra, trong đó có một số trường hợp đ.e dọ.a đến tính mạng của bệnh nhân.

Ngoài các phản ứng có hại trầm trọng như chả.y má.u tiêu hóa, thủng dạ dày như đã nêu ở trên; thuố.c chống viêm không steroid còn có thể gây nên các phản ứng không mong muốn ở các nơi khác của bộ máy tiêu hóa. Tại miệng, họng thường gặp trường hợp viêm lợi, sưng tuyến nước bọt mang tai. Tại thực quản có thể gây viêm thực quản, có khi làm loét thực quản; vấn đề này thường có liên quan đến cách uống thuố.c. Tại ruột non thường hiếm gặp hơn, thuố.c chống viêm không steroid có thể gây loét hỗng tràng đưa đến hẹp; một số nhà khoa học ghi nhận khoảng 70% các trường hợp dễ có trạng thái viêm ruột non ở những người bệnh dùng lâu dài thuố.c chống viêm không steroid. Tại ruột già, một số trường hợp thuố.c có thể gây rối loạn cơ năng dưới dạng đau bụng, đi tiêu chảy phải cần ngừng thuố.c ngay; các bệnh lý có sẵn như bệnh Crohn, viêm loét ruột già chả.y má.u có thể có đợt làm cho bệnh tiến triển thêm do dùng thuố.c chống viêm không steroid. Tại trực tràng, nếu dùng thuố.c chống viêm không steroid loại thuố.c đạn hay tọa dược đặt hậ.u mô.n có thể gây nên sự nóng rát, có cơn mót rặn trực tràng ở một số bệnh nhân.

Lời khuyên của thầy thuố.c
Cần lưu ý rằng cách điều trị và phòng ngừa các phản ứng có hại của thuố.c chống viêm không steroid, đặc biệt ảnh hưởng đối với đường tiêu hóa là không nên phối hợp các thuố.c chống viêm không steroid với nhau hoặc phối hợp với thuố.c aspirin, thuố.c corticoid. Thực tế ghi nhận sự phối hợp các loại thuố.c chống viêm không steroid với nhau sẽ không có tác dụng kết hợp có lợi mà ngược lại chỉ làm tăng nguy cơ xảy ra biến cố và tai biến do việc dùng thuố.c. Cộng đồng người dân, các cơ sở y tế cần thận trọng vấn đề này khi trên thực tế các loại thuố.c chống viêm không steroid ngày càng được sử dụng nhiều để điều trị triệu chứng chống viêm, giảm đau do những bệnh lý có liên quan đến xương khớp khá phổ biến hiện nay, đặc biệt là ở người cao tuổ.i nhằm chủ động phòng ngừa tai biến có thể xảy ra.

TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH

Theo suckhoedoisong.vn