Tại sao cá piranha vô cùng hung dữ nhưng vẫn không thể thống trị sông Amazon?

Theo dõi VGT trên

Cá piranha, được biết đến với biệt danh “sói nước”, là một loài cá nước ngọt ăn thịt sống chủ yếu trong các con sông và hồ thuộc lưu vực sông Amazon.

Với hàm răng sắc nhọn và tính cách hung hãn, cá piranha luôn là nỗi kinh hoàng của các loài động vật khác cũng như con người. Tuy nhiên, mặc dù hung dữ và nguy hiểm, cá piranha vẫn không thể phát triển tràn ngập khắp Amazon. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể được lý giải qua nhiều khía cạnh khác nhau, từ môi trường sống, tính cách của loài cá này cho đến sự cạnh tranh và sự tồn tại của các loài đối thủ khác trong cùng hệ sinh thái.

Tại sao cá piranha vô cùng hung dữ nhưng vẫn không thể thống trị sông Amazon? - Hình 1

Sông Amazon, nơi được mệnh danh là “lá phổi xanh” của Trái Đất, ẩn chứa vô số điều kỳ diệu và bí ẩn. Nổi tiếng trong số đó là những kẻ săn mồi hung dữ, và cá piranha là một cái tên không thể bỏ qua. Với hàm răng sắc nhọn và bản tính hung hãn, piranha được miêu tả như những “sát thủ” dưới nước, gieo rắc nỗi khiếp sợ cho con mồi.

1. Cá piranha: Khả năng và đặc điểm

Piranha, hay còn gọi là cá đao bụng đỏ, là loài cá piranha hung hãn nhất đối với con người. Chúng sở hữu hàm răng sắc nhọn như dao cạo, được xếp thành hai hàng dày đặc, mỗi hàng có tới 30 chiếc. Lực cắn của piranha có thể lên tới 350 psi, gấp 3 lần so với con người, giúp chúng dễ dàng xé nát con mồi.

Loài cá này còn có khứu giác cực kỳ nhạy bén, giúp chúng phát hiện mùi m.áu từ xa, thậm chí là từ một giọt m.áu nhỏ hòa tan trong 1000 lít nước. Khi phát hiện mùi m.áu, piranha sẽ tập trung thành đàn và tấn công con mồi một cách hung hãn.

Ở lưu vực sông Amazon, người dân địa phương phải học cách hành động thận trọng khi phải đối mặt với cá piranha. Ví dụ, nếu những người chăn nuôi đi chăn gia súc và gặp sông hồ có cá piranha, họ sẽ lùa một con bò ốm xuống sông để dụ cá piranha đi chỗ khác trước khi vượt sông an toàn.

Tại sao cá piranha vô cùng hung dữ nhưng vẫn không thể thống trị sông Amazon? - Hình 2

Piranha là loài động vật có tính xã hội cao, thường sống theo bầy đàn lên tới hàng trăm con. Khi đi theo bầy đàn, piranha trở nên hung dữ và dũng cảm hơn, phối hợp tấn công con mồi một cách hiệu quả, áp đảo con mồi bằng số lượng.

2. Tại sao cá piranha không thể thống trị sông Amazon?

Video đang HOT

Mặc dù cá piranha có nhiều đặc điểm hung dữ, chúng vẫn không thể thống trị lưu vực sông Amazon. Điều này chủ yếu là do những hạn chế về bản thân chúng cũng như sự hiện diện của các đối thủ cạnh tranh mạnh mẽ trong hệ sinh thái.

Hạn chế của cá piranha

Mặc dù cá piranha có hàm răng sắc nhọn và lực cắn mạnh, chúng vẫn có những điểm yếu riêng. Một trong những khuyết điểm của cá piranha là chúng chủ yếu đóng vai trò ăn xác thối. Ngoài việc săn mồi một số loài cá, cua, côn trùng và đôi khi là chim, ếch và thằn lằn, cá piranha chủ yếu săn mồi những sinh vật già, yếu, bệnh tật và tàn tật.

Cá piranha không phải là loài cá háu ăn. Nếu chúng no nê, chúng sẽ không muốn để ý đến con mồi và sẽ trốn sang một bên. Thêm vào đó, mặc dù cá piranha trông hung dữ nhưng thực chất chúng là những kẻ hèn nhát, đặc biệt là khi chúng sống một mình. Khi xuất hiện theo nhóm, chúng mới thực sự trở nên nguy hiểm.

Tại sao cá piranha vô cùng hung dữ nhưng vẫn không thể thống trị sông Amazon? - Hình 3

Piranha là loài ăn xác thối, chủ yếu săn mồi cá, cua, côn trùng, chim, ếch, thằn lằn và động vật già yếu, bệnh tật. Tuy nhiên, trong những trường hợp hiếm hoi, piranha cũng có thể tấn công con người, đặc biệt là khi con người bị thương c.hảy m.áu.

Sự cạnh tranh trong hệ sinh thái

Lưu vực sông Amazon không phải là nơi yên bình, và cá piranha phải đối mặt với nhiều đối thủ cạnh tranh mạnh mẽ. Một trong những đối thủ của cá piranha là lươn điện. Lươn điện có thể phóng ra điện áp từ 300 đến 650 volt, và có thể phóng ra hơn 800 volt trong một số trường hợp. Những đòn tấn công liên tục của lươn điện có thể g.iết c.hết một con bò, và chúng đã được chứng minh là có thể g.iết c.hết cá piranha.

Các loài cá khác như cá trê gai, loài cá nước ngọt rất giỏi sử dụng những chiếc gai nhọn của mình, cũng là những đối thủ đáng gờm của cá piranha. Ngoài ra, còn có cá sấu và nhiều loài động vật khác có thể tấn công và ăn thịt cá piranha.

Tại sao cá piranha vô cùng hung dữ nhưng vẫn không thể thống trị sông Amazon? - Hình 4

Amazon là nơi sinh sống của vô số loài động vật ăn thịt khác, tạo nên sự cân bằng sinh thái. Piranha chỉ là một phần trong chuỗi thức ăn, không thể thống trị hoàn toàn hệ sinh thái. Piranha phải đối mặt với nhiều kẻ thù lớn và mạnh hơn như cá sấu, rái cá, lươn điện,… Những kẻ thù này có thể dễ dàng t.iêu d.iệt piranha, hạn chế số lượng của chúng.

Mặc dù cá piranha rất nguy hiểm và hung dữ, chúng vẫn không thể phát triển tràn ngập khắp lưu vực sông Amazon. Sự hiện diện của nhiều đối thủ cạnh tranh mạnh mẽ và những hạn chế về tính cách và tập tính ăn uống của chúng đã khiến cá piranha không thể thống trị hệ sinh thái này.

Cá piranha chỉ đứng thứ 4 trong danh sách những sát thủ được công nhận của sông Amazon. Đứng đầu danh sách này phải kể đến cá trê gai, một loài cá nước ngọt rất giỏi sử dụng những chiếc gai nhọn của mình.

Mặc dù cá piranha rất nguy hiểm, số lượng trường hợp cá piranha làm tổn thương con người là rất ít. Miễn là bạn không bị thương và bơi ở vùng nước có cá piranha, chúng thường sẽ không tấn công bạn. Thêm vào đó, cá piranha chỉ có thể sống ở những vùng nhiệt đới có nhiệt độ trên 20 độ C quanh năm, do đó, chúng không thể sinh sống ở nhiều nơi trên thế giới.

Phát hiện chấn động: Rết khổng lồ bị mất tích hơn 120 năm được tìm thấy ở Madagascar!

Loài rết khổng lồ Spirostreptus sculptus, đã bị mất tích hơn 120 năm, cuối cùng đã được tìm thấy lại trong khu rừng nguyên sinh Makira của Madagascar.

Trong thế giới tự nhiên rộng lớn, việc đ.ánh mất dấu vết của một loài động vật, đặc biệt là một loài có kích thước to lớn như rết khổng lồ, tưởng chừng như không thể xảy ra. Tuy nhiên, điều đó đã thực sự diễn ra với một loài rết ở Madagascar suốt hơn 120 năm qua. May mắn thay, nhờ nỗ lực không ngừng nghỉ của các nhà khoa học trong dự án "Re:wild's Search for Lost Species", họ đã tìm thấy trở lại loài rất này cùng với 20 loài khác trong khu rừng Makira hoang sơ.

Phát hiện chấn động: Rết khổng lồ bị mất tích hơn 120 năm được tìm thấy ở Madagascar! - Hình 1

Loài rết khổng lồ Spirostreptus sculptus lần đầu tiên được mô tả vào năm 1897 bởi nhà côn trùng học Henri de Saussure và nhà tự nhiên học Leo Zehntner sau khi được phát hiện tại Madagascar. Tuy nhiên, kể từ đó, không có bất kỳ ghi chép khoa học nào về loài này. Sự mất tích bí ẩn của nó đã trở thành một câu hỏi lớn cho các nhà khoa học trong hơn một thế kỷ.

Loài rết khổng lồ được nhắc đến ở đây có tên khoa học là Spirostreptus sculptus, mang một màu nâu sẫm ấn tượng. Nó được mô tả lần đầu tiên vào năm 1897 bởi hai nhà khoa học Henri de Saussure và Leo Zehntner sau khi được phát hiện ở Madagascar. Tuy nhiên, kể từ đó, không có bất kỳ ghi chép nào về sự tồn tại của nó cho đến khi dự án "Re:wild's Search for Lost Species" xuất hiện.

Dự án này tập hợp các nhà khoa học từ nhiều tổ chức khác nhau với mục tiêu tìm kiếm những loài động vật đã biến mất khỏi tầm mắt của khoa học trong hơn một thập kỷ nhưng được cho là chưa tuyệt chủng (Danh sách ước tính lên đến 4.300 loài).

Vào năm ngoái, họ đã dành nhiều tuần để khám phá rừng Makira, một trong những khu bảo tồn lớn nhất Madagascar, với hy vọng tìm thấy những sinh vật bí ẩn này. Christina Biggs, nhân viên phụ trách "Re:wild's Search for Lost Species", chia sẻ: "Madagascar là một điểm nóng về đa dạng sinh học và rừng Makira là khu vực còn nguyên sơ nhất trong cả nước. Do đó, chúng tôi quyết định thử nghiệm một mô hình mới để tìm kiếm các loài đã mất tại đây".

Phát hiện chấn động: Rết khổng lồ bị mất tích hơn 120 năm được tìm thấy ở Madagascar! - Hình 2

Dự án "Re:wild's Search for Lost Species" được khởi xướng với mục đích tìm kiếm những loài động vật đã mất tích khỏi hồ sơ khoa học trong hơn một thập kỷ nhưng được cho là chưa tuyệt chủng. Theo ước tính, có ít nhất 4.300 loài động vật như vậy trên toàn cầu.

Bắt đầu hành trình với danh sách 30 loài cần tìm, nhóm nghiên cứu đã gặt hái được thành công vang dội. Một trong những phát hiện đáng kinh ngạc nhất chính là sự tái xuất hiện của rết khổng lồ Spirostreptus sculptus. Điều thú vị là người dân địa phương dường như không hề hay biết về sự tồn tại của loài vật này.

Dmitry Telnov, nhà côn trùng học tại BINCO, bày tỏ sự ngạc nhiên và vui mừng: "Cá nhân tôi rất ngạc nhiên và vui mừng khi biết rằng loài rết khổng lồ Spirostreptus sculptus, vốn không phải là loài hiếm ở rừng Makira, nhưng dường như lại là một loài đã mất tích và chỉ được biết đến từ mẫu vật điển hình được mô tả vào năm 1897".

Kích thước của loài rết này cũngto lớn đến mức phải khiến các nhà khoa học tỏ ra kinh ngạc. Theo ghi nhận, mẫu vật dài nhất được tìm thấy tại rừng Makira là một con cái khổng lồ với chiều dài lên đến 27,5 cm (10,8 inch).

Mặc dù không tìm thấy tất cả các loài trong danh sách, nhóm nghiên cứu đã gặt hái được nhiều thành công khác có thể kể đến như họ đã phát hiện lại được hai loài bọ cánh cứng hình kiến không được nhìn thấy kể từ năm 1958 và một loài nhện nhảy Tomocyrba decollate (mất tích từ năm 1900).

Ngoài ra, đoàn thám hiểm còn tìm thấy một loài nhện ngựa vằn chưa từng được biết đến trước đây, đây là một phát hiện đáng chú ý bởi người ta cho rằng những loài này không sống trong các khu rừng mưa nhiệt đới Madagascar. Sau khi tìm thấy một số con nhện trưởng thành đang bảo vệ túi trứng trong hang động, Brogan Pett, giám đốc nhóm làm việc SpiDiverse tại BINCO, đã chia sẻ: "Chúng là những con nhện khá lớn và thật đáng ngạc nhiên khi chúng không được phát hiện trong một thời gian dài như vậy".

Phát hiện chấn động: Rết khổng lồ bị mất tích hơn 120 năm được tìm thấy ở Madagascar! - Hình 3

Sự tái xuất hiện của Spirostreptus sculptus và những loài khác mang ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nó không chỉ là niềm vui cho những người đam mê khoa học mà còn là minh chứng cho tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học.

Julie Linchant từ Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang dã Madagascar chia sẻ: "Điều quan trọng là phải tiếp tục nghiên cứu về đa dạng sinh học của Makira. Mặc dù đây là một trong những khu rừng mưa nhiệt đới lớn nhất cả nước, nhưng chúng ta vẫn biết rất ít về các loài thực vật và động vật sinh sống tại đây. Hiểu rõ hơn về sự phong phú sinh học của Makira sẽ giúp chúng ta có thể hướng các nỗ lực bảo vệ tốt hơn".

Sự tái xuất hiện của loài rết khổng lồ Spirostreptus sculptus sau hơn 120 năm mất tích là một minh chứng mạnh mẽ cho sự kiên trì và nỗ lực của các nhà khoa học trong việc bảo tồn đa dạng sinh học. Khám phá này không chỉ là một thành công lớn của dự án "Re:wild's Search for Lost Species" mà còn mở ra nhiều triển vọng mới cho việc nghiên cứu và bảo vệ các loài động vật trong tương lai. Rừng Makira của Madagascar, với sự phong phú và đa dạng sinh học, tiếp tục là một vùng đất hứa hẹn cho các khám phá khoa học tiếp theo.

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Có;
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

'Anh trai miền Tây' chi t.iền triệu mỗi tháng để 'cưu mang' đàn cá sông nghìn con
10:19:23 05/09/2024
Mặt Trời xuất hiện hơn 200 vết đen đáng sợ
19:55:45 05/09/2024
Tuyệt đỉnh kangaroo: Cú nhảy thăng thiên khiến người xem phải "há hốc miệng" kinh ngạc
06:26:33 05/09/2024
Loài quái thú dài 8 m xuất hiện ở Trùng Khánh - Trung Quốc
21:59:19 04/09/2024
Người Ai Cập cổ đại đã sử dụng thang máy thủy lực để xây dựng kim tự tháp!
21:55:56 04/09/2024
Các nhân vật Black Myth: Wukong 'cư tê' hết cỡ trong tạo hình mới
20:56:41 04/09/2024
Phát hiện hố thiên thạch lớn nhất hệ Mặt Trời
17:38:33 05/09/2024

Tin đang nóng

Á hậu Chuyển giới Tường San về nước: Xin lỗi Hương Giang, hé lộ số t.iền nợ phải trả gấp
11:57:36 06/09/2024
Hồng Phượng nói về vụ bản quyền khi song ca với cố NSƯT Vũ Linh
14:20:08 06/09/2024
Dải mây cuồn cuộn như vòi rồng trên bầu trời Nghệ An trước siêu bão Yagi
12:16:14 06/09/2024
Người phụ nữ tìm ân nhân giúp mình giữa đường cao tốc
12:30:54 06/09/2024
Sốc: Mỹ nam làng nhạc Pop bị nhân viên brand mỹ phẩm chụp lén ảnh bán k.hỏa t.hân
11:51:10 06/09/2024
Siêu bão Yagi hướng thẳng Quảng Ninh - Nam Định
12:37:00 06/09/2024
Con số may mắn theo 12 con giáp hôm nay 06/9/2024
10:39:17 06/09/2024
97 triệu người hóng phốt sao nữ hạng A hống hách, bắt bạn diễn đợi dưới mưa suốt 30 phút
14:19:26 06/09/2024

Tin mới nhất

Phát hiện 'bạch tuộc ma' và 'quái vật spaghetti' ở ngọn núi ngầm khổng lồ dưới đại dương

12:30:32 04/09/2024
Một nhóm do Viện Đại dương Schmidt dẫn đầu đã khám phá khu vực này ở Thái Bình Dương, cách bờ biển Chile 1.448 km, bằng tàu nghiên cứu R/V Falkor trong chuyến thám hiểm kéo dài 28 ngày kết thúc vào tháng 8.

Loài lan ma xuất hiện sau 15 năm tuyệt chủng

06:49:36 04/09/2024
Mới đây, tại khu vực đất rừng không được tiết lộ ở Anh, một loài phong lan ma bí ẩn được tuyên bố tuyệt chủng vào năm 2009, đã xuất hiện trở lại sau 15 năm.

NASA/ESA tung ảnh "vua quái vật" trọng lượng 65 triệu Mặt Trời

22:08:26 03/09/2024
Vua quái vật đang t.àn s.át những vật thể xung quanh dữ dội đến mức làm lóa mắt các kính viễn vọng dù cách chúng ta tận 240 triệu năm ánh sáng.

Tiết lộ sốc về "địa ngục" suýt khiến Trái Đất biến đổi mãi mãi

22:04:02 03/09/2024
Theo bài công bố trên tạp chí Nature Geoscience, đó không phải là một sự kiện kéo dài suốt 100 triệu năm xuyên từ kỷ Jura sang kỷ Phấn Trắng, mà là một loạt sự kiện, cái này vừa lui, cái kia lại ập tới.

Khi ninja Lead chơi pickleball

21:58:46 02/09/2024
Chị em phải mặc trang phục ninja Lead chơi pickleball cho đỡ lời ong tiếng ve...Những hình ảnh hài hước sau giúp bạn đọc giảm bớt căng thẳng và mệt mỏi sau ngày làm việc vất vả.

Ảnh độc về "thế giới song song" giống hệt nơi Trái Đất trú ngụ

17:52:32 02/09/2024
Việc tìm ra NGC 6744 giống như tìm thấy một thế giới song song. Các nhà thiên văn có thể nhìn vào thiên hà xa xôi này với góc nhìn thuận lợi, tìm hiểu về nó để hiểu thêm về cách chính thiên hà của chúng ta vận hành.

Ba sinh vật tuyệt chủng có thể sắp được hồi sinh

17:50:07 02/09/2024
Công ty công nghệ sinh học Colossal Biosciences của Mỹ cho biết vào năm 2028, sinh vật đã tuyệt chủng đầu tiên mà họ cố hồi sinh có thể ra đời.

Mỹ: Sinh vật lạ ở "hồ nước độc" tiết lộ nguồn gốc sự sống

06:54:20 02/09/2024
Theo Science Alert, sinh vật lạ được các nhà khoa học đặt tên là Barroeca monosierra, thuộc nhóm vi khuẩn choanoflagellates.

Venezuela: Bộ xương đặc biệt của "nàng tiên cá" 20 triệu t.uổi

01:21:43 02/09/2024
Nàng tiên cá ở Venezuela thuộc về một loài đã tuyệt chủng và còn lưu giữ trên bộ xương, bằng chứng khốc liệt về đại dương thế Trung Tân.

Đâu là nơi nguy hiểm nhất trong lịch sử Trái Đất?

16:35:19 01/09/2024
Một nhóm các nhà cổ sinh vật học quốc tế đã công bố phát hiện về thời gian và địa điểm nguy hiểm nhất trên Trái Đất, và đó là vùng Sahara cách đây 100 triệu năm.

Tử chiến trên sông Sabie: Khi chúa tể đồng cỏ gặp hung thần sông nước

16:10:39 01/09/2024
Mới đây, một đoạn video đã ghi lại được khoảnh khắc ngoạn mục và cũng đầy nguy hiểm khi một con sư tử đực trẻ t.uổi cố gắng vượt qua sông Sabie tại Vườn quốc gia Kruger, Nam Phi.

Ảnh vui 1-9: Tại sao lại phải để hòn đá lên trái dưa hấu?

15:14:33 01/09/2024
Đè hòn đá lên trái dưa hấu để em nó khỏi bay về trời đó , một người tỏ ra uyên bác cho biết.Những hình ảnh hài hước sau giúp bạn đọc giảm bớt căng thẳng và mệt mỏi sau ngày làm việc vất vả.

Có thể bạn quan tâm

Một số loại phát ban da do thuốc thường gặp

Sức khỏe

15:43:14 06/09/2024
Phát ban da liên quan đến thuốc được phân loại theo nhiều cách, nhưng cách dễ nhất là phân loại chúng thành phổ biến - nhẹ hoặc hiếm gặp - đe dọa tính mạng.

Ca khúc "Thành phố màu xanh": Viết về những việc bình dị mà cao cả

Nhạc việt

15:36:45 06/09/2024
Tăng Phúc hoàn thành show diễn ở Đà Lạt dưới trời mưa tầm tã sau khi vừa khỏi ốm. Nhiều khán giả lo lắng lịch trình của anh ảnh hưởng đến quá trình thi show Anh trai vượt ngàn chông gai .

'Đi giữa trời rực rỡ' tập 28: Chải gặp chuyện, không khởi nghiệp nữa?

Phim việt

15:22:31 06/09/2024
Đi giữa trời rực rỡ tập 28: Pu đến mua xúc xích mở hàng cho Chải; Đang bán hàng thì Chải và Tả bị một gã đàn ông dằn mặt.

Người hâm mộ BTS chia phe vì scandal của Suga

Sao châu á

15:20:01 06/09/2024
ARMY, cộng đồng người hâm mộ BTS, chia hai phe vì bất đồng quan điểm trong scandal say rượu lái xe của thành viên Suga.

Khán giả bình phim Việt: Vì sao 'Đi giữa trời rực rỡ' dần giảm sức hút?

Hậu trường phim

15:16:05 06/09/2024
Sau những tập đầu gây bão thì ở những tập gần đây, tôi thấy Đi giữa trời rực rỡ đang giảm dần sức hút và lộ sự đuối sức về kịch bản.

Anh Đức cười không ngớt trong lễ vu quy: 'Cuối cùng cũng có vợ rồi'

Sao việt

15:13:39 06/09/2024
Anh Đức không giấu được niềm hạnh phúc khi đón Quỳnh Anh về dinh . Nam diễn viên hào hứng chia sẻ: Cuối cùng cũng có vợ rồi .

Trong tháng 9 khi bài trí nhà cửa cần lưu ý những điều này để tránh tán tài lộc, đem lại may mắn

Sáng tạo

15:05:56 06/09/2024
Dưới đây, chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà chia sẻ việc bài trí nhà cửa và những điều nên, không nên làm trong tiết khí Bạch Lộ tránh tán tài lộc và đem lại điều may mắn trong tháng 9 này.

Mỹ nữ U50 đẹp nuột nà làm lu mờ dàn chân dài trẻ đẹp nhờ bí quyết "độc đáo"

Làm đẹp

14:59:20 06/09/2024
Mới đây, nữdiễn viênJang Nara44 t.uổi một lần nữa gây sốt mạng xã hội bởi nhan sắc không t.uổi . Xuất hiện tại chương trình, nữ diễn viên ngoài tứ tuần thu hút mọi ánh nhìn nhờ vẻ ngoài trẻ trung, xinh đẹp.

Jun Phạm, Thiên Minh xúc động khi được các anh tài bí mật tổ chức sinh nhật

Tv show

14:54:59 06/09/2024
Trong tập 9 Anh trai vượt ngàn chông gai, ekip chương trình đã bí mật tổ chức sinh nhật cho 2 anh tài Jun Phạm và Thiên Minh.

Mbappe tuyên bố không quan tâm việc bị fan Pháp la ó

Sao thể thao

14:53:54 06/09/2024
Kylian Mbappe tuyên bố không quan tâm đến việc anh bị fan Pháp la ó, chỉ trích khi trở lại Paris cùng đội tuyển đối đầu với tuyển Ý ở Nations League.

Phim Hàn lãng mạn thu hút nhờ cặp chính hợp nhau tuyệt đối: Nữ chính nhan sắc hiếm thấy tại xứ Kim Chi

Phim châu á

14:25:39 06/09/2024
Mới đây, trailer đầu tiên của phim Hear Me: Our Summer (tạm dịch: Nghe Nói: Mùa Hè Của Chúng Ta) đã được phát hành.