Hiến kế “bẫy nước ngọt” cho người dân miền Tây
Hạn hán, mặn xâm nhập đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) ngày càng phức tạp, bất thường. Phần lớn các con sông, kênh rạch, ngay cả nguồn nước máy ở một số nơi cũng đang bị nhiễm mặn và lợ. Cây cối héo khô, mất mùa vì thiếu nước thì người dân nơi đây cũng đang điêu đứng trong cảnh thiếu nước ngọt sinh hoạt trầm trọng.
Thiếu nước ngọt trầm trọng
Ngay từ giữa tháng 2/2020, ĐBSCL xảy ra hạn hán và xâm nhập mặn ở mức báo động 1 trong vòng nhiều năm qua, ảnh hưởng nặng nề đời sống và canh tác của bà con nông dân.
Hệ thống kênh, mương chính N14 ở xã Long Hòa, thị xã Gò Công, Tiề.n Giang bị khô hạn. Ảnh: TTXVN
Theo Bộ NNPTNT, tính đến tháng 3/2020, diện tích lúa bị thiệt hại do hạn mặn 32.000ha, 80.000 hộ dân gặp khó khăn về nước sinh hoạt. Giá nước ngọt tăng từ 8.000 đồng/m3 lên 200.000 đồng/m3.
Một hộ 4 người mỗi tháng phải chi ít nhất hơn 1 triệu đồng mua nước ngọt. Người dân các tỉnh Sóc Trăng, Cà Mau, Bến Tre, Bạc Liêu, An Giang chịu ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề nhất.
Đại diện Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mekong Việt Nam cho biết: “Theo số liệu quan trắc, lượng mưa trên các vùng thuộc lưu vực sông Mekong, kể cả phần lưu vực thuộc Trung Quốc, đều bị sụt giảm mạnh so với trung bình nhiều năm, đặc biệt ở khu vực hạ nguồn lưu vực, bao gồm cả vùng ĐBSCL của Việt Nam”.
Cụ thể, vùng Vân Nam (Trung Quốc) giảm 72%, vùng Bắc Lào và Thái Lan giảm 82%, vùng Đông Bắc Thái Lan giảm 85%, vùng Trung Nam Lào và Tây Nguyên giảm 80%, vùng châu thổ ĐBSCL giảm 84% so với trung bình nhiều năm.
Các chuyên gia phân tích, tình trạng mưa ở toàn bộ vùng hạ lưu sông Mekong giảm hẳn vào năm nay, chính vì thế các quốc gia thượng nguồn gia tăng khai thác sử dụng nước trên các sông nhánh, thậm chí cả trên dòng chính sông Mekong dẫn đến dòng chảy về vùng ĐBSCL qua hai trạm thủy văn Tân Châu và Châu Đốc cũng bị sụt giảm. So với trung bình nhiều năm, tổng lượng dòng chảy về Tân Châu và Châu Đốc giảm 19%, và xấp xỉ với dòng chảy tháng 2/2016.
Do dòng chảy về ĐBSCL ít và chế độ triều bất lợi nên hiện tượng xâm nhập mặn vùng ven biển vẫn tương tự như mức độ xâm nhập mặn tháng 1/2020. Đường ranh mặn 4g/l vào sâu nhất trên ba nhánh sông lớn là sông Hậu (nhánh Cổ Chiên), sông Tiề.n (nhánh Hàm Luông) và sông Vàm Cỏ Tây đều vào sâu hơn so với trung bình nhiều năm từ 14 đến 24km, và vào sâu hơn so với tháng 2/2016 từ 2 đến 6km.
Video đang HOT
Cũng theo Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mekong Việt Nam, dựa trên các kết quả dự báo mưa trên lưu vực sông Mekong, xu thế xả nước của các đậ.p thủy điện Trung Quốc, tình hình sử dụng nước trên lưu vực và dự báo chế độ triều cho tháng 3/2020, tổng lượng dòng chảy tới vùng ĐBSCL của Việt Nam qua hai trạm thủy văn Tân Châu và Châu Đốc dự kiến sẽ bị sụt giảm tới 13% so với trung bình nhiều năm và thấp hơn tổng lượng dòng chảy tháng 2/2016 khoảng 5%.
Giải pháp cho tình trạng thiếu nước ngọt
Đối với bà con ĐBSCL, mỗi mùa khô đến là mỗi lần thêm ám ảnh, khó khăn. Từ các con sông, kênh rạch đến cả nguồn nước máy cũng bị nhiễm nước mặn. Đến tháng 3 – 4, hầu hết các gia đình không còn nước ngọt.
Trao đổi về vấn đề này, kiến trúc sư Hà Nhật Tân – người sinh ra và lớn lên ở miền Tây cho biết, ông hiểu rõ mùa khô và nước xâm mặn và chia sẻ 2 cách giúp bà con nơi đây giải quyết phần nào tình trạng thiếu nước ngọt.
Mô hình “ bẫy nước ngọt” được kiến trúc sư Hà Nhật Tân giới thiệu. T.G
Theo ông Tân, nếu không có nước ngọt, bà con không nên uống nước lợ vì càng uống sẽ càng khát. Để giảm tối đa lượng nước uống, cần phải bổ sung đủ nước. Cách hay nhất là uống canh, hãy nấu một nồi canh lớn cho mỗi bữa. Ăn canh nhiều nhất có thể. Nếu ăn canh nhiều, có thể không cần phải uống thêm nước mà vẫn không khát.
Ngoài ra, có thể “ bẫy hơi nước” (nước ngọt) bằng một chiếc hộp kính chứa nước mặn. Sau đó phơi chiếc hộp này dưới nắng, hơi nước sẽ bốc lên. Mặt trên cùng của chiếc hộp kính nên làm nghiêng, dốc vào một cái máng. Hơi nước sẽ ngưng tụ trên bề mặt trên cùng và chảy vào cái máng này.
Với việc thu nước trong cái máng, sẽ có được nước ngọt. Có khoảng chục lít nước cho 1m2 bề mặt/ngày. Với 2m2, sẽ thu được khoảng 20 lít nước mỗi ngày (ít thì 10 lít, ngày nắng có thể lên đến 50 lít/ngày), đủ nhu cầu nước uống của một gia đình.
Cùng với 2 phương pháp trên, ông Tân nhấn mạnh: “Với 6 miếng kính và 2 chai silicon, bạn dư sức làm một cái “bẫy nước ngọt”. Lưu ý là cái bẫy này phải kín, không thì hơi nước sẽ thoát đi hết. Có thể ra hàng đặt làm kiểu bể cá 1×2m, cónắp nghiêng khoảng 30 độ thu vào 1 cái máng. Máng này thu vào 1 cái bình nước là sẽ có nước ngọt sử dụng”.
Thả tôm trong ruộng lúa, không sợ hạn mặn, lợi nhuận gấp đôi
Những năm gần đây, nhiều nông dân vùng ĐBSCL đã thả nuôi tôm mỗi khi nước mặn về, trồng lúa khi mùa mưa đến để tăng giá trị sản xuất trên cùng một đơn vị diện tích. Ở một số nơi, bà con còn thả tôm càng trong ruộng lúa, tạo ra sản phẩm tôm và lúa an toàn, có giá bán cao.
Sau khi nuôi một vụ tôm, nông dân sẽ tiến hành trồng một vụ lúa hoặc kết hợp nuôi tôm càng xanh lúa. Ảnh: Ngọc Oanh
Mùa khô năm nay, xâm nhập mặn ăn sâu vào đất liền, mức độ tàn phá hơn cả đợt hạn mặn năm 2015 - 2016 khiến nhiều nơi sản xuất và sinh hoạt khó khăn. Tuy nhiên, vẫn có những nơi người dân không cần lo chống hạn mặn, bởi họ đã tìm cách thích ứng, thuận theo sự biến đổi của thiên nhiên để tồn tại, phát triển.
Thay đổi để thích ứng
Nhận thấy tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn ngày càng gia tăng ở ĐBSCL, trong tương lai có thể có những diễn biến bất lợi hơn, nhiều địa phương vùng ĐBSCL đã chủ động liên kết với các nhà khoa học để nghiên cứu, thử nghiệm những mô hình sản xuất thích ứng với tình hình, mang lại hiệu quả kinh tế thiết thực. Trong đó có thể kể đến mô hình luân canh lúa và thủy sản đang được triển khai hiệu quả tại địa bàn tỉnh Kiên Giang.
Theo Trung tâm Khuyến nông Kiên Giang, điểm mạnh của mô hình tôm - lúa là mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn hẳn so với độc canh cây lúa. Mức thu nhập trung bình của mô hình 2 vụ tôm 1 vụ lúa đạt khoảng 100 triệu đồng/ha/năm.
Hay như mô hình canh tác lúa thông minh trên vùng đất phèn mặn thích ứng với biến đổi khí hậu, thực hiện với quy mô 234ha ở huyện Hòn Đất và Gò Quao cũng đem lại hiệu quả.
Theo đó, mô hình đã lắp đặt 8 trạm quan trắc môi trường và 7 ống cảm biến ướt khô xen kẽ, ứng dụng công nghệ điện toán đám mây, kết nối internet vạn vật để quản lý và phân phối nước trong canh tác lúa thông minh. Qua đó, nông dân có thể giám sát mực nước trên bề mặt ruộng tự động để tiết kiệm nước tưới, từ đó nâng cao thu nhập.
Mô hình thâm canh tôm - lúa ở tỉnh Cà Mau. Ảnh: C.L
Ông Nguyễn Văn Hiển - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Kiên Giang cho biết, giai đoạn 2016-2019, đơn vị đã thực hiện các chương trình, dự án trên cây lúa được hơn 26.000ha, gần 2.000ha tôm - lúa, cá - lúa, 500ha cây ăn trái, hơn 700 điểm chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy sản...
"Các mô hình trên phù hợp với chủ trương, định hướng tái cơ cấu ngành nông nghiệp, nâng cao giá trị nông sản và phát triển bền vững. Có nhiều mô hình đạt hiệu quả thiết thực về kinh tế, sâu sắc về mặt xã hội như ở vùng U Minh Thượng, việc nuôi tôm, cua, cá kết hợp với trồng lúa hữu cơ có tính thân thiện môi trường cao hơn so với trồng chuyên canh, bền vững hơn về mặt kinh tế và hiệu quả đầu tư" - ông Hiển cho biết.
Ngoài mô hình tôm - lúa, bà con nông dân các vùng ven biển, có nguy cơ hạn mặn cao ở Kiên Giang còn phát triển tốt mô hình nuôi vịt biển thương phẩm, nuôi vịt kết hợp nuôi cá. Trong khi ở tỉnh Bạc Liêu, chính quyền địa phương cũng đang khuyến khích người dân thả nuôi tôm càng nuôi trong ruộng lúa.
Ông Phạm Thanh Hải - Chủ tịch UBND huyện Phước Long (Bạc Liêu) cho biết: Khi thả tôm càng trong ruộng lúa, cây lúa sẽ được chăm sóc tốt hơn do không thể dùng thuố.c bảo vệ thực vật, con tôm thì được bổ sung thức ăn, phù du trong quá trình chăm sóc lúa. Theo tính toán, thu nhập của mô hình lúa, tôm càng, tôm sú trên 1ha có thể đạt 80 triệu đồng/năm.
Đề xuất chính sách cho mô hình tôm - lúa
Theo Trung tâm Khuyến nông quốc gia, mô hình canh tác tôm - lúa tại ĐBSCL là mô hình canh tác hở, hầu hết điều kiện canh tác phụ thuộc vào thời tiết khí hậu của vùng. Đa phần mô hình tôm - lúa phát triển ở nội đồng, vào mùa nắng thiếu nước, nhưng mùa mưa thì ứ đọng nước. Do đó, phát triển bền vững tôm - lúa ở ĐBSCL cần thực hiện theo hướng phát huy lợi thế điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và phù hợp với quy hoạch phát triển tôm nước lợ vùng ĐBSCL đến 2020, tầm nhìn 2030.
Ông Lê Hoàng Tùng - Phó Giám đốc Sở NNPTNT Bạc Liêu cũng cho rằng cần đẩy mạnh việc tổ chức các tổ hợp tác, HTX vùng tôm - lúa. Trong đó các mô hình HTX, tổ hợp tác sẽ là cơ sở phát triển cánh đồng lớn, giúp khắc phục được các hạn chế về giống tôm, giống lúa; hạn chế tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún; thúc đẩy bà con áp dụng tiến bộ kỹ thuật theo hướng VietGAP để nâng cao chất lượng sản phẩm nông sản.
Thương lái thu mua tôm càng xanh tại ruộng với giá 105.000 đồng/kg (ảnh Nhật Hồ)
Trên cơ sở các mô hình sản xuất thích ứng với hạn mặn đang được ứng dụng, các nhà khoa học cũng cho rằng, trước mắt các địa phương ĐBSCL cần rà soát và điều chỉnh lại quy hoạch các vùng tôm - lúa, lúa - màu, chuyên lúa phù hợp với tình hình thời tiết và điều kiện tự nhiên.
Về lâu dài, cần ban hành quy hoạch sử dụng đất thống nhất cho toàn vùng, đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng cho vùng nuôi tôm - lúa và tôm - màu tập trung; đầu tư các hệ thống trữ, bơm cấp nước ngọt để chủ động cho sản xuất; tập trung nghiên cứu, phát triển các giống lúa chịu mặn cao, phù hợp với vùng nuôi tôm lúa...
Ông Kim Văn Tiêu - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia cho biết: Mô hình tôm - lúa qua sản xuất thực tế đã chứng minh tính thích với ứng biến đổi khí hậu, có khả năng phát triển trong điều kiện nước biển xâm nhập, bảo vệ môi trường; sản phẩm lúa an toàn vì nông dân ít hoặc không dùng thuố.c bảo vệ thực vật... Để nâng cao hiệu quả mô hình, nông dân cần quan tâm ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, nhất là hình thức nuôi tôm 2 giai đoạn nhằm cải tạo đất cắt mầm bệnh, tăng hiệu quả mô hình.
Theo Danviet
Hàng ngàn khối nước ngọt miễn phí cứu vườn sầu riêng bị hạn mặn Anh Nguyễn Minh Hiếu - thành viên Hợp tác xã Rạch Gầm (Tiề.n Giang), đơn vị đang phối hợp tỉnh Tiề.n Giang cung cấp nước ngọt miễn phí cho nông dân nhằm cứu các vườn sầu riêng đang bị hạn mặn cho biết, đơn vị này đã đưa hàng ngàn khối nước ngọt miễn phí về các địa phương để hỗ trợ nông...